Potocki Adam (1776–1812), pułkownik wojsk polskich Ks. Warsz. Był synem Teodora (zob.) i Karoliny z Sapiehów. Początkowo uczył się w domu, a od r. 1787 w królewskiej szkole wojskowej w Strasburgu. Na wiadomość o wybuchu insurekcji kościuszkowskiej powrócił do kraju, by wstąpić w szeregi narodowe. Nagrodzony został przez Tadeusza Kościuszkę złotą obrączką opatrzoną wewnętrz napisem «OYCZYZNA OBROŃCY SWEMU». Zamieszkał w posiadłości swojego ojca w Sawińcach (pow. bracławskj). W grudniu 1796 przebywając w Petersburgu, przyjęty został przez Kościuszkę po jego uwolnieniu z więzienia. Od babki swojej Konstancji z Daniłowiczów, drugiej żony kaszt. bracławskiego Jana Potockiego (zob.), otrzymał dobra Kruszynę (woj. sieradzkie) ze wspaniałym zabytkowym zamkiem. Zmuszony wprowadzonymi przepisami zaborczych władz pruskich, sprzedał Kruszynę i zakupił w r. 1807 od swojego ojca majątki Horodenkę (obw. kołomyjski) i Bilcze (obw. czortkowski). Do wybuchu wojny polsko-austriackiej 1809 r. mieszkał na przemian we Lwowie i Horodence. Po zajęciu Lwowa przez wojsko polskie P. przy pomocy ojca, wówczas prezesa dozorcy Stanów Krajowych Galicji, przystąpił do tworzenia z młodzieży lwowskiej gwardii honorowej. Wszedł w skład Deputacji Galicyjskiej, wysłanej do kwatery głównej ks. Józefa Poniatowskiego do Trześni, starając się z powodzeniem o uzyskanie zgody na formowanie przez siebie, własnym kosztem, pułku jazdy. Już 9 VI 1809 wydane zostały pierwsze nominacje oficerskie do jego pułku. Zalążkiem pułku był oddział gwardii honorowej.

Dn. 1 VII 1809 P. zatwierdzony został w stopniu pułkownika na stanowisku dowódcy pułku. Po opuszczeniu Lwowa przez władze i oddziały wojska polskiego P. z organizacją pułku przeszedł do Żółkwi, a następnie do Sokala, gdzie w sierpniu t. r. oddział jego otrzymał nazwę 4 p. jazdy wojsk galicyjsko-francuskich i złotego orła pułkowego. Następnymi etapami w organizacji pułku były Tyszowce w dep. lubelskim, a potem Chełm, w którym P. stanął ze swym sztabem i gdzie stacjonował przeszło rok. W czasie organizacji wojska polskiego pułk P-ego przydzielony został (23 XI 1809) do 1 brygady gen. Michała Sokolnickiego w 1 dyw. gen. Józefa Zajączka, 28 XII t. r. pułk przemianowany został na 11 p. ułanów wojsk Ks. Warsz. Przy podziale wojskowym Księstwa w r. 1810 na 4 okręgi P. ze swoim pułkiem podporządkowany został pod rozkazy gen. Józefa Niemojewskiego, komendanta dep. lubelskiego, oraz gen. Ludwika Kamienieckiego, komendanta 3 okręgu wojskowego w Lublinie. Z Chełma P. przeniósł się ze swym sztabem i rodziną do Krasnegostawu, późną wiosną 1811 wyruszył z pułkiem do Zamościa, a stąd do Lublina. W poł. 1811 r. P. otrzymał na własną prośbę urlop nieograniczony. W pułku zjawił się znów bezpośrednio przed rozpoczęciem działań wojennych kampanii rosyjskiej 1812 r. Pułk jego należał (od 15 IV t. r.) do 28 brygady gen. Dominika Dziewanowskiego w 4 dyw. lekkiej gen. Aleksandra Rożnieckiego IV korpusu jazdy Wielkiej Armii gen. M. Latour-Maubourga. Uczestniczył P. w nieszczęśliwej bitwie pod Mirem (10 VII), tracąc w niej 300 żołnierzy i kilku oficerów. Przydzielony został wraz z całą brygadą pod rozkazy gen. Henryka Dąbrowskiego, dowódcy korpusu obserwującego i blokującego Bobrujsk oraz osłaniającego drogi komunikacyjne między armią główną a zapleczem i bazą zaopatrzeniową. Wzmocniony oddziałem 300 ludzi z piechoty powstańczej zajął P. pozycje pod Jakszycami nad Berezyną, między Ihumeniem a Świsłoczą. Ponieważ 15 p. ułanów z 29 brygady gen. Kazimierza Turno przydzielony został do 17 dyw. gen. H. Dąbrowskiego, P. wysłany ze swym pułkiem nad rzekę Soż, otrzymał z rozkazu gen. Latour-Maubourga przydział do 29 brygady, w miejsce wspomnianego pułku 15-ego. W składzie macierzystego IV korpusu jazdy znalazł się w bitwie pod Możajskiem (7 IX). W czasie pierwszych zmagań jazdy w pobliżu szańca Rajewskiego P. na czele swego pułku stał w osłonie dział pod silnym, wyniszczającym ogniem artyleryjskim. W walkach kawaleryjskich pod wsią Semenowskoje wszedł do walki przeciwko rosyjskim kirasjerom, ratując cofający się pułk kirasjerów westfalskich, gnając następnie nieprzyjaciela poprzez czworoboki 4 dyw. z IV korpusu gen. A. Ostermana i zdobywając armaty. Pułk utracił połowę oficerów i żołnierzy. Sam P., ciężko kontuzjowany, leczył się początkowo nie opuszczając szeregów, lecz stan zdrowia zmusił go do udania się z transportem rannych do Warszawy, dokąd przybył 13 XI. Zmarł 25 XI 1812 w Warszawie; pochowany został w podziemiach miejscowego kościoła Kapucynów. Za udział w kampanii rosyjskiej 1812 r. odznaczony został Krzyżami Kawalerskimi Legii Honorowej i Virtuti Militari.

P. był żonaty od r. 1796 z Marią z Rostworowskich (zm. 3 III 1860). W l. 1822–4 organizowała ona teatralne przedstawienia amatorskie w pałacu Potockich na Wesołej (wówczas przedmieście Krakowa). Z małżeństwa tego pozostawił synów: Teodora (1798–1878) i Juliusza (1805–1875), oraz córki: Karolinę Nakwaską (zob.) i Adaminę (ur. 1811), zamężną za Mikołajem Kamieńskim (zob.).

Łoza, Legia Honorowa; Borkowski, Almanach; tenże, Genealogie żyjących utytułowanych rodów polskich, Lw. 1895 s. 493; Rostworowski S. M., Genealogia rodu Rostworowskich herbu Nałęcz II-do, 1959 s. 11; Uruski; Żychliński, XIV 91–2; – Chołodecki Białynia J., Lwów w czasie wojen Napoleona Wielkiego w l. 1809–1814, Lw. 1927 s. 10–12; Gembarzewski, Wojsko Pol., 1807–14; Jabłoński Z., Dzieje teatru w Krakowie w latach 1781–1830, Kr. 1980; Krzos K., Z księciem Józefem w Galicji w 1809 roku, W. 1907; Kukiel M., Jazda polska nad Moskwą, P. 1925 s. 60; tenże, Wojna 1812 roku, Kr. 1937; Pawłowski B., Historia wojny polsko-austriackiej 1808 roku, W. 1935; tenże, Lwów w 1809 r., Lw. 1909 s. 51; Staszewski J., Generał Dominik Dziewanowski, P. 1933; tenże, Walki kawaleryjskie pod Mirem i Romanowem 1812 r., W. 1934; – Fredro A., Trzy po trzy, W. 1917 s. 75, 121, 126; Nakwaska z Potockich K., Pamiętnik o Adamie Hr. Potockim, Kr. 1862; Prek F. K., Czasy i ludzie, Wyd. i oprac. H. Barycz, Wr. 1959; Skałkowski A. M., Korespondencja księcia Józefa Poniatowskiego z Francją, P. 1923–9 II–IV; Tański K., Piętnaście lat w legionach, W. 1905 s. 79; – „Kur. Warsz.” 1860 nr 100; – B. PAN w Kr.: Teki Staszewskiego, rkp. 8750, 8798; – Łoza S., Virtuti Militari 1792–1819, W. 1953 (mszp.); – Informacje Jerzego Wiśniewskiego z Krakowa.

Zbigniew Zacharewicz