INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Antoni Albrecht Wilhelm Radziwiłł      " Portret Albrechta Radziwiłła (1885-1935)" Stefana Bakałowicza z 1927 r.

Antoni Albrecht Wilhelm Radziwiłł  

 
 
Biogram został opublikowany w 1987 r. w XXX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Radziwiłł Antoni Albrecht Wilhelm (1885–1935), ordynat nieświeski i klecki. Ur. 30 X w Berlinie, był wnukiem Antoniego Fryderyka (zob.), synem Jerzego Fryderyka (1860–1914), ordynata nieświeskiego i kleckiego, oraz Marii Róży z Branickich (zob. Radziwiłłowa Maria), bratankiem Stanisława (zob.), bratem Karola (zob.). Wobec postępującego paraliżu ojca po śmierci dziadka Antoniego (1904) ordynacją nieświesko-klecką opiekował się przyjaciel domu, Edward Woyniłłowicz z Sawicz koło Mińska.

W r. 1906 R., zwany powszechnie Abą, ukończył szkołę Korpusu Paziów w Petersburgu i wobec osiągnięcia pełnoletności zaczął stopniowo przejmować skomplikowane sprawy dziedzictwa swego ojca, który oddał część dóbr poleskich bratu Stanisławowi jako odrębną ordynację dawidgródecką. Po śmierci ojca (22 I 1914 w Wiedniu) R. został formalnie kolejnym ordynatem nieświesko-kleckim (odpowiedni układ rodzinny został podpisany w Nieświeżu w dn. 12 IX 1914). Gdy Niemcy zajęli Król. Pol., ziemianie kresowi spotkali się z w. ks. Mikołajem Mikołajewiczem, a w r. 1915 odbył się w Nieświeżu zjazd Radziwiłłów (Ferdynand z Ołyki i Przygodzic, Dominik z Balic, Stanisław z Dawidgródka i Albrecht z Nieświeża), podczas którego zdecydowano się poprzeć sprawę polską po stronie rosyjskiej. R. wspierał finansowo formujące się u boku armii rosyjskiej oddziały polskie, a w r. 1917 – I Korpus Polski. W zamku nieświeskim utrzymywał szpital na sto łóżek dla żołnierzy polskich. W r. 1918 wyjeżdżał do Berlina i Szwajcarii wraz z Romanem Skirmuntem z ramienia utworzonej w marcu t. r. Rady tzw. Białoruskiej Republiki Ludowej, by uzyskać dla niej wsparcie na Zachodzie. W dn. 18 II 1919 R. wstąpił do 12 P. Ułanów Podolskich, a wkrótce uzyskał awans na podchorążego; 2 X t. r. zrezygnował ze służby ze względu na zły stan zdrowia (paraliż) i został przeniesiony do rezerwy jako podporucznik późniejszego 10 P. Ułanów Lit.

Po zakończeniu wojny polsko-radzieckiej i po traktacie ryskim R. utracił część dóbr nieświesko-kleckich po wschodniej stronie granicy. Nadal jednak posiadał ok. 80 000 ha, w tym ok. 65 000 ha lasów. W r. 1921 ofiarował ze swych dóbr 20 folwarków na cele osadnictwa osób wywłaszczonych po wschodniej stronie granicy polskiej. Był wiceprezesem Związku Obrońców Kresów Wschodnich, a od r. 1922 finansował wileńskie „Słowo”, które często publikowało obszerne materiały o historii i współczesności Nieświeża. Stał się on symbolem konserwatywnego ziemiaństwa kresowego i dlatego po zamachu majowym Piłsudski pragnąc przyciągnąć do siebie to środowisko złożył słynną wizytę na zamku nieświeskim. Pretekstem do zjazdu 45 przedstawicieli kresowych «żubrów», m. in.: Aleksandra Meysztowicza, Janusza Radziwiłła, Eustachego Sapiehy i Stanisława Wańkowicza, było udekorowanie przez Piłsudskiego w dn. 25 X 1926 sarkofagu mjr Stanisława Radziwiłła, stryja R-a, Złotym Krzyżem Virtuti Militari. Piłsudski wzniósł wówczas toast za ród Radziwiłłów, by «pozostał równie wieczny, jak te stare mury Nieświeża». Zjazd w Nieświeżu był sensacją polityczną. Prasa angielska posunęła się nawet do plotek, że był to efekt planu rojalistów polskich, by wysunąć R-a na tron polski. Prawdziwym celem wizyty Piłsudskiego było zintegrowanie środowisk konserwatywno-ziemiańskich wokół rządu sanacyjnego. W r. 1929 w Nieświeżu gościł też prezydent RP Ignacy Mościcki. Organizowano tu również wielkie polowania z udziałem elity arystokratycznej i politycznej Drugiej Rzeczypospolitej.

Ze względu na niemożność swobodnego poruszania się nie był R. w okresie międzywojennym zbyt czynny politycznie. Należał do Wileńskiego Tow. Dobroczynności, wspomagał finansowo szkoły, ustanowił stypendium dla ubogich uczniów, a także fundował na Kresach kaplice i kościoły. M. in. we wrześniu 1935 poświęcono ufundowany przez niego kościół w Świrynowie, któremu ofiarował obraz Matki Boskiej Trockiej z XVII w. Ludność okoliczna nie darzyła R-a zbytnią sympatią ze względu na «zachłanną» politykę administracji ordynackiej (W. Witos). W związku z zaległościami podatkowymi Min. Rolnictwa przejęło część dóbr R-a: Perekopowszczyznę, Radziwillimonty i in. W ostatnich latach życia był R. coraz ciężej chory i praktycznie się nie poruszał. R. był Kawalerem Maltańskim i Kawalerem Zakonu Grobu Chrystusa. Zmarł 18 XII 1935 w Warszawie, gdzie miał pałacyk przy Al. Ujazdowskich. Uroczysty pogrzeb odbył się w Nieświeżu 15 I 1936. R. był odznaczony komandorią Orderu Polonia Restituta.

R. był ożeniony z słynną z piękności Dorothy Parker Deacon (1892–1960), która po unieważnieniu małżeństwa z R-m (1922), wyszła za mąż za hr. Pallfy. Miał z nią córkę Elżbietę Marię (ur. 1917), zamężną za Witoldem Tadeuszem Czartoryskim (1908–1945), a po jego śmierci – za Janem Bończą-Tomaszewskim.

Młodszy brat R-a Leon Władysław (22 XII 1886 – 8 IV 1959) brał udział w wojnie polsko-radzieckiej 1920 r. jako oficer sztabu generalnego i napisał wówczas dziennik; był z zamiłowania malarzem. Po śmierci R-a (na mocy jego testamentu z r. 1928) został on ostatnim ordynatem nieświeskim i kleckim.

 

Borkowski-Dunin J. S., Genealogie żyjących utytułowanych rodów polskich, Lw. 1914 s. 80; Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., II 214 (błędna data ur.: 3 X); – A. P. K., Ostatnia podróż Pana na Nieświeżu i Klecku, „Słowo” 1936 nr z 17 I; Czerwiński P., Zakon Maltański i stosunki jego z Polską na przestrzeni dziejów, London [1963] s. 172; Garlicki A., Od maja do Brześcia, W. 1981; Jankowski C., Nieśwież w odrodzonej Polsce, „Słowo” 1926 nr z 2 V; Jaruzelski J., Mackiewicz i konserwatyści, W. 1976 s. 58–9, 118–26; Kotwicka W., Śp. Książę Albrecht Radziwiłł, „Słowo” 1936 nr z 15 I (fot.); Mackiewicz S., Ś.p. Książę Albrecht Radziwiłł, w: tegoż, Książka moich rozczarowań, W. 1939 s. 292–3; Nowakowski T., Die Radziwills. Die Geschichte einer grossen europäischen Familie, München 1967 (poza indeksem s. 416); Taurogiński B., Nieśwież, W. 1937 (fot.); tenże, Z dziejów Nieświeża, W. 1937 (fot.); Władyka W., Działalność polityczna polskich stronnictw konserwatywnych w latach 1926–1935, Wr. 1977; Zielińska T., Archiwa Radziwiłłów i ich twórcy, „Archeion” [T.] 66: 1978 s. 116 oraz tabl. geneal.; – Gawroński J., Dyplomatyczne wagary, W. 1965 s. 35; Meysztowicz W., Gawędy o czasach i ludziach, Londyn 1983; Piłsudski J., Pisma, W. 1937 IX 47–8; Potocki A., Master of Lancut, London 1959; Rataj M., Pamiętniki 1918–1927, W. 1965 s. 420; Studnicki W., Czym był zjazd w Nieświeżu, „Prawda” 1926 nr z 7 XI; Witos W., Moje wspomnienia, Paryż 1964 II; Woyniłłowicz E., Wspomnienia 1847–1928, Wil. 1931; – „Czas” 1936 nr z 5 I; „Gaz. Pol.” 1936 nr z 5 I; „Kur. Wil.” 1936 nr z 10 I; „Mies. Herald.” R. 14: 1935 s. 190–1; „Słowo” 1926 nr z 27 X (fot.), 1935 nr z 19, 21, 22 XII; – AGAD: Arch. Radziwiłłów Dz. XI t. 310, 311, 312, 313 (fot.), 317; B. Narod.: sygn. IV 6486, Woyniłłowicz E., Wspomnienia, Cz. II. 1920–1928 (zapis z 27 X 1926); B. Ossol.: rkp. sygn. 12684/II; – Czernecki J., Radziwiłłowie, I–IV oraz geneal. (mszp. w posiadaniu rodziny); – Relacja Izabeli Radziwiłłowej z W.

Wojciech Roszkowski

 

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.