Jarkowski Antoni (1760–1828), profesor prawa, długoletni prefekt Liceum Krzemienieckiego. Pochodził z Krakowskiego; syn Józefa. Początkowo uczył się w szkołach wojewódzkich krakowskich, potem, popierany przez H. Kołłątaja, w seminarium dla kandydatów stanu nauczycielskiego w l. 1780–3. W l. 1783–4 pozostał jeszcze na studiach w Szkole Głównej. Zgodnie z jego życzeniem przydzielono go w r. 1784 jako nauczyciela prawa do szkoły wydziałowej w Krzemieńcu, gdzie pozostał na stałe, z krótką przerwą w l. 1788–90, kiedy był prefektem w szkole w Winnicy. Do r. 1805 był J. profesorem prawa i nauk moralnych w Krzemieńcu. Miał opinię jednego z najzdolniejszych spośród pierwszych świeckich nauczycieli i tak oceniał go także zaprzyjaźniony z nim Kołłątaj; on też, w związku z mającym powstać gimnazjum w Krzemieńcu, już w r. 1803 gorąco polecał J-ego T. Czackiemu na stanowisko prefekta i zastępcy dyrektora lub przynajmniej nauczyciela prawa. J. gorliwie zajmował się urządzaniem gimnazjum, najściślej współpracując z Kołłątajem i Czackim. Jako prefekt (patent z 9 XII 1806) zastępował w czasie uroczystości otwarcia gimnazjum (w październiku 1805) nieobecnego dyrektora J. Czecha i wygłosił z tej okazji mowę (druk. 1805). Mimo licznych zajęć J. przejął również obowiązki profesora prawa. Zależało na tym szczególnie Kołłątajowi i Janowi Śniadeckiemu, gdyż J. znany był z tego, że jego wykłady opierały się na zasadach fizjokratyzmu. Kołłątaj, którego życzeniem było, aby ta, w nowych, porozbiorowych warunkach powstająca szkoła realizowała nadal program i cele Komisji Edukacji Narodowej, aby powstał tu nowy ośrodek fizjokratyzmu, opracował dla J-ego na podstawie swego „Porządku fizyczno-moralnego” projekt nauki prawa przyrodzonego. Projekt ten nie spotkał się z aprobatą Czackiego, nie uwzględniał bowiem „Nauki prawa przyrodzonego” H. Stroynowskiego, ówczesnego wpływowego rektora Uniw. Wil., od którego szkoła krzemieniecka była uzależniona. W Przemowie do uczniów (druk. Poczajów 1805), wygłoszonej 3 X 1805 r. (przedłożonej Kołłątajowi dopiero po wygłoszeniu), J. ze względów oportunistycznych podkreślał zasługi Stroynowskiego jako pierwszego głosiciela fizjokratyzmu na Litwie i autora podstawowego dzieła, z którego obiecywał korzystać w swoich lekcjach. Aktualny wówczas spór o pierwszeństwo głoszenia w Polsce zasad fizjokratyzmu rozstrzygnął J. na rzecz Jana Śniadeckiego i B. Garyckiego. Brak wzmianki o zasługach w tej mierze Kołłątaja był spowodowany także względem na osobę Stroynowskiego; Kołłątaj nawet wprost doradzał J-emu oprzeć się w wykładach na książce Stroynowskiego, jemu też J. wysłał w darze swoją Przemowę. Przedstawiając zupełny upadek nauki fizjokratycznej, J. podkreślił powstanie w chwili obecnej nowego jej ośrodka w Krzemieńcu. Jakkolwiek J. stał całkowicie na stanowisku fizjokratycznego «prawa przyrodzonego», wysunął w swej Przemowie pytanie nurtujące wówczas polskich fizjokratów, m. in. Kołłątaja, czy zasadom ekonomii politycznej odpowiadają bardziej teorie fizjokraty Quesnaya, czy też Adama Smitha.
Przez J-ego pragnął Kołłątaj przeszczepić wiele swych myśli na grunt szkoły, m. in. sugerował urządzanie publicznych posiedzeń naukowych, które stałyby się zalążkiem towarzystwa naukowego, na ręce J-ego przesłał ułożony przez siebie ogólny program nauk. Wyrażał też uwagi co do ustawy opracowanej przez J-ego Sąd uczniów w gimnazjum wołyńskim. Jako prefekt J. zajmował się organizacją nauczania, opieką nad uczniami, a także rozbudową gmachów szkolnych. Obok J. Czecha, F. Scheidta, K. Mirowskiego należał do najbardziej zaufanych ludzi Czackiego, z których pomocą powstawała szkoła krzemieniecka, a z którą szczególnie J. był jak najsilniej związany. Niemniej gwałtowny charakter i stosowana przez J-ego i jego brata, Wojciecha, nauczyciela matematyki, przestarzała kara chłosty wywoływały zadrażnienia wśród nauczycieli i uczniów. Czackiego drażniła jego interesowność i ciągłe upominanie się o podwyżki, a może i skłonność do intryg. To były zapewne powody, dla których po śmierci J. Czecha (1810) J., mimo że pełnił po nim zastępczo funkcję dyrektora, stanowiska tego nie dostał, jakkolwiek chętnie byłby je objął. Czacki obiecał mu tylko podwyżkę pensji i starania o Order św. Włodzimierza.
Po śmierci Czackiego (1813) J. stał się kontynuatorem jego tradycji. Popadł jednak w zatarg z młodym wizytatorem L. Platerem, co nie wpływało korzystnie na ogólną atmosferę szkoły. W walce tej J. szukał oparcia u kuratora ks. A. J. Czartoryskiego. Na jego polecenie, w związku z przemianowaniem szkoły krzemienieckiej na liceum, J. ułożył jeden z trzech programów nauczania. Czartoryski nie miał jednak o J-m dobrej opinii, przestrzegał przed nim nowo mianowanego (1818) dyrektora liceum A. Felińskiego, zarzucając J-emu mściwy charakter, grubiaństwo, a zwłaszcza demoralizujący system szpiegowania uczniów (B. Czart. rkp. 5442). Niechęć Czartoryskiego była, być może, powodem, że J., pełniący od lat kierowniczą właściwie rolę w Krzemieńcu, a po śmierci Felińskiego (1820) zastępca dyrektora przez dwa lata, znowu, mimo dużych w tym kierunku aspiracji, po raz drugi stanowiska dyrektora nie dostał. Właśnie w okresie tych dwóch lat (1820–2) J. rozwinął wielostronną działalność. Dla biblioteki licealnej starał się o najnowsze dzieła francuskie i angielskie, dbał szczególnie o urządzenie szkoły mechaników i geometrów i w tym kierunku instruował przebywającego w Paryżu i Londynie profesora krzemienieckiego F. Miechowicza, przez niego załatwiał zakup modeli maszyn i czerpał wzory z podobnych szkół technicznych za granicą. Na żądanie Czartoryskiego przedłożył J. w r. 1821 projekt urządzenia szkoły mechaników, szkoły ogrodników i in. Żywo współdziałał w realizacji zamierzeń uczynienia z Krzemieńca regionalnego ośrodka kulturalnego i pracy naukowej. Stąd jego starania o założenie bursy muzycznej, projekty urządzania koncertów, chęć przedrukowania wszystkich mów i ważniejszych rozpraw, które powstały w szkole krzemienieckiej od jej początków. Z tymi celami związane było zainteresowanie J-ego pozaszkolnym dokształcaniem młodzieży. Przewodniczył sesjom krótko trwającego w r. 1821 Tow. Pedagogicznego, gdzie zapoznawano się z zagraniczną literaturą i wygłaszano referaty. Brał udział w sesjach założonego w r. 1818 Tow. Młodzianów i angażował się w sprawę wydawania organu tego towarzystwa „Pamiętnika Krzemienieckiego”, ogłaszając 6 VI 1821 r. pismo do dozorców szkół, aby zachęcali nauczycieli i uczniów do nadsyłania swych artykułów. Wydawnictwo to, mimo że materiały do pierwszego zeszytu – jak relacjonował w r. 1821 J. – były zebrane, nie ukazało się. Do likwidacji Tow. Młodzianów, która nastąpiła w r. 1823 ze względów politycznych, przyczynił się, być może, ostrożny wobec władz J., zwłaszcza że w tym czasie zdarzył się w Krzemieńcu wypadek aresztowania jednego z profesorów, a władze nie przestały i później interesować się organizacjami młodzieży, o które zapytywały J-ego.
W r. 1823 przeszedł J. na emeryturę po 39 latach pracy pedagogicznej. Dzięki poparciu Jana Śniadeckiego i Czartoryskiego przyznano mu wysoką emeryturę, a nominacja na członka administracji dóbr licealnych uprawniała go do dożywotniego zamieszkania w obrębie Liceum. J. zmarł w r. 1828. Pozostawił w rękopisie Mowę na egzekwiach ks. A. Czartoryskiego G.Z.P. 12 maja 1823. Profesorami w Krzemieńcu byli młodsi bracia J-ego: Paweł, bibliotekarz i bibliograf, oraz Wojciech.
Estreicher; Enc. Org.; W. Enc. Ilustr.; Janowski, Słownik bio-bibliogr. Uniw. Wil.; Lipski J., Materiały do dziejów szkolnictwa polskiego z rękopisów Muzeum XX. Czartoryskich i Biblioteki Popielów w Krakowie, Kr. 1923; – Danilewiczowa M., Towarzystwo Uczniów Liceum Wołyńskiego, „Rocz. Wołyński” (Równe) T. 3: 1934; taż, Życie naukowe dawnego Liceum Krzemienieckiego, „Nauka Pol.” R. 22: 1937; [Iwanowski E.] Eu… Heleniusz, Listki z Ukrainy…, Kr. 1902 III; Karwicki J., Szkice obyczajowe i historyczne, W. 1882 s. 54–5; Mrozowska K., Walka o nauczycieli świeckich w dobie KEN na terenie Korony, Wr. 1956; Opałek K., Prawo natury u polskich fizjokratów, W. 1953; Rolle M., Ateny Wołyńskie, Lw.–W.–Kr. 1923; – J. A., Przemowa do uczniów dn. 3 października 1805 r., Poczajów 1805; Korespondencja Jana Śniadeckiego, T. 2: 1787–1807, Ze spuścizny po L. Kamykowskim wyd. M. Chamcówna i S. Tync, Wr. 1954; Kozieradzki A., Wspomnienia z lat szkolnych 1820–1831, Wr.–W.–Kr. 1962; Ks. H. Kołłątaja Korespondencya listowna z Tadeuszem Czackim, Kr. 1844 I 234, 258, 259, 261, 277, III 103, 106–7, 142, 145, 148, 149, 196, 201, 203, 226, 235, 237, 241, 283, 295, 296, 297, 306, IV 70, 74, 77, 82, 83, 87, 114, 131, 135, 137, 147, 148, 170, 178; Materiały do historii Liceum Krzemienieckiego, „Atheneum” 1848; Olizar G., Pamiętniki 1798–1865, Lw. 1892; – B. Czart.: rkp. 3450, 5442, 5457, 5545; B. PAN w Kr.: rkp. 208.
Helena Wereszycka