Kantecki Antoni (1847–1893), konserwatywny publicysta i działacz polityczny, redaktor „Kuriera Poznańskiego”, autor prac filologicznych i tłumaczeń poezji łacińskiej, ksiądz. Ur. 1 VI w Wielowsi w pow. odolanowskim, syn Andrzeja (zm. 1864), właściciela małego folwarku i gospody, i jego drugiej żony Karoliny z Glabiszów (zm. 1860). Uczył się kolejno w Miłosławiu, w Mosinie u ciotecznego brata, nauczyciela Ludwika Łożyńskiego, w Oloboku u nauczyciela Wawrzyńca Długosza, za którego radą oddano K-ego w r. 1858 do gimnazjum polskiego w Ostrowie, gdzie mieszkał pod opieką siostry Antoniny, później też z młodszymi braćmi. Wielki wpływ wywarli na K-ego nauczyciele: polonista Cywiński i filolog klasyczny A. Bronikowski, znany tłumacz autorów greckich.
W r. 1867 zdał K. świetnie maturę. W l. 1867–9 studiował w seminarium duchownym w Poznaniu, a po wyświęceniu na diakona (24 X 1868) w Gnieźnie. Dn. 25 III 1871 r. otrzymał w Poznaniu święcenia kapłańskie, a od kwietnia uczęszczał na uniwersytet w Monasterze (Monster); słuchał «starożytnej filologii, filozofii, historii, astronomii, hebrajskiego, arabskiego, prywatnie zaś zajmował się historią i literaturą polską». W czasie studiów K. prowadził bardzo czynny tryb życia: zwiedzał Nadrenię, Francję i Belgię, był prezesem katolickiego Tow. Studentów Polskich, ich delegatem do Tow. św. Bonifacego i radcą w Kongregacji Mariańskiej, działał wśród robotników polskich w Bottrop oraz pisywał korespondencje do klerykalnych pism: „Przeglądu Lwowskiego” i „Tygodnika Katolickiego” w Poznaniu. Studia zakończył w r. 1874, otrzymując (19 VI) stopień magistra nauk wyzwolonych i doktora filozofii, na podstawie dysertacji De Aureli Prudenti Clementis genere dicendi quaestiones (druk w Monasterze 1874).
Wróciwszy w toku «walki kulturnej» (1874) do Poznańskiego, nie mógł objąć żadnego stanowiska, więc przez pół roku był nauczycielem domowym u ks. Adama Czartoryskiego w Rokosowie. W listopadzie 1874 r. otrzymał nakaz opuszczenia W. Księstwa Poznańskiego i wytoczono mu zaoczny proces o sprawowanie bez zezwolenia funkcji duchownych. W wyniku procesu K. został skazany na 166 tal. grzywny lub na 83 dni więzienia. Wbrew naleganiom brata Klemensa, pragnącego ściągnąć go do Lwowa, a za namową Jana i Stanisława Koźmianów i Romana Czartoryskiego pozostał w Poznańskiem. Na mocy rozesłanych listów gończych aresztowany został 23 IV 1875 r. w Ostrowie, a po kilku dniach przewieziony do Koźmina, gdzie przesiedział do lipca. W więzieniu pracował naukowo, napisał rozprawę Sebastian Klonowicz i jego poemat o Rusi („Przegl. Nauk.-Liter.” 1875), artykuł Kilka uwag nad Goraidą S. F. Klonowicza („Warta” 1875/6 nr 53, 56) i przetłumaczył T. M. Plauta „Menechmy” („Bliźniaki”, „Warta” 1874/5 nr 45–52 i odb. P. 1875). Od czasu pobytu u Czartoryskiego kontakty K-ego ze sferami konserwatywnymi były ugruntowane, toteż po wyjściu z więzienia został współredaktorem (1 VII 1875), a w r. n. naczelnym redaktorem „Kuriera Poznańskiego”.
Lata redaktorstwa „Kuriera” (do 30 VI 1887) stanowią najważniejszy okres życia K-ego. Dobrze wyczuwszy sytuację, którą dla obozu klerykalno-konserwatywnego (zwanego stronnictwem kościelno-narodowym lub ultramontańskim) wytworzył Kulturkampf, gdy zbiegły się ze sobą antypolskie i antykościelne wystąpienia rządu, swoją energią, ruchliwością (mimo choroby oczu od 1877) i zdolnościami przyczynił się K. w znacznym stopniu do osiągnięcia przez ten obóz poważnych wpływów. Główną jego trybuną był „Kurier”, ale działał także w różnych organizacjach, zwłaszcza wyborczych; od r. 1876 był przewodniczącym Komitetu Wyborczego miasta Poznania, decydującego o kandydaturach polskich z Poznania i pow. poznańskiego do sejmu i parlamentu, a do r. 1884 także do poznańskiej Rady Miejskiej. Poza tym działał w Tow. Przyjaciół Nauk, w Komisji Ortograficznej, w Tow. Pomocy Naukowej, w Tow. Przemysłowców w Poznaniu i in. Organizował i przemawiał na dziesiątkach wieców w Poznaniu i na prowincji począwszy od pierwszego wiecu w styczniu 1876 r., a zwłaszcza od wiecu poznańskiego z 6 IX 1876 r., który rozpoczął na większą skalę akcję wiecową ultramontanów. Pisał broszury polityczne (Do wyborców, P. 1876, Nauka o wyborach do sejmu pruskiego, P. 1885). Prowadził pielgrzymki: dwie do Rzymu – na 25-lecie pontyfikatu Piusa IX (którą opisał, Polska pielgrzymka do Rzymu z roku pańskiego 1877, P. 1877) i «słowiańską» w lipcu 1881 r., pielgrzymkę do grobu Św. Wojciecha w r. 1888; nie doszła natomiast do skutku pielgrzymka do Welehradu w r. 1885 na skutek sprzeciwu rządu austriackiego. K. wprowadził do agitacji ultramontańskiej znacznie ostrzejsze niż poprzednio hasła narodowe, dotyczące zwłaszcza spraw językowych (nauki religii po polsku). W połączeniu z walką przeciw rządowi w okresie Kulturkampfu naraziło go to na kilka procesów, z których parę zakończyło się karami pieniężnymi, a dwa karami więzienia. Pierwszą odbył w Poznaniu (27 XI 1876 – 18 IV 1877) za odmowę wskazania autora notatki w „Kurierze” z dn. 19 IX 1876 r. o zarządzeniu bydgoskiej Dyrekcji Poczt, nakazującym urzędnikom odsyłanie do prokuratorii listów M. Ledóchowskiego (wyrok ten stał się podstawą dla głośnej podówczas interpelacji w sejmie i parlamencie, złożonej przez R. Komierowskiego, luty–kwiecień 1877), a drugą w Gnieźnie (8 11 – 23 V 1887) za przedruk z „Revue de deux Mondes” wyjątków artykułu o wydalaniu Polaków z państwa pruskiego („Kurier” 1885 nr z 8 X) i za korespondencję z Warmii o antypolskich praktykach w tamtejszym szkolnictwie („Kurier” 1886 nr 95, 100). K. zabierał głos w sprawie tworzenia instytucji kredytowych i spółdzielczości, popierając spółdzielnie typu Raiffeisena (1880).
Jako redaktor „Kuriera Poznańskiego” K. zwalczał liberalizm mający jeszcze sprzed Kulturkampfu grupę zwolenników wśród szlachty i starał się o wyparcie liberałów z głównych organizacji polskich, zwłaszcza z kół poselskich. Zwolennik aktywności w stosunku do Tow. Oświaty Ludowej, utworzonego przez liberałów, wolałby opanowanie go przez udział księży, niż nakazaną przez władze kościelne absencję. Przeciwnik ruchów rewolucyjnych, powstania uważał za nieszczęście, ale ich nie potępił; brat jego Józef, powstaniec z 1863 r., był zesłany na Sybir, skąd wrócił wśród 44 Wielkopolan wybronionych przez Władysława Łąckiego. Autonomia Galicji była dla K-ego godnym naśladowania wzorem ułożenia stosunków między Polakami a państwami zaborczymi we wszystkich zaborach – jak wskazuje niepodpisany artykuł Jakie znaczenie ma dla nas cesarska podróż do Galicji („Kurier” 1880 nr 218 z 23 IX) – ale nie ostatecznym celem polskich nadziei. Daje temu wyraz i ten artykuł, i inne (np. 1880 nr 208 z 11 IX), a w komentarzu redakcyjnym do jednej z korespondencyj ze Lwowa o pobycie cesarza czytamy: «…każdy przyznać musi, że inne uczucia grają w sercu wolnego obywatela witającego monarchę z krwi i kości swego narodu, a inaczej podnosi się pierś mieszkańca kraju zostającego pod obcym panowaniem» (nr 210 z 14 IX). Zawsze zacięty wróg socjalizmu (zwłaszcza artykuły z 1880 i 1891), był K. zwolennikiem ustawodawstwa społecznego (broszura Czytaj, robotniku, bo tu idzie o Twoją skórę, P. 1890) i tworzenia klerykalnych organizacji robotniczych. W r. 1884 był jednym ze zwolenników żywszego udziału posłów polskich w życiu parlamentarnym i przeciwnikiem polityki protestu, którą reprezentował zwłaszcza W. Niegolewski. W tym czasie popierał w pełni wpływy szlachty, a w r. 1884 doszło do ostrego starcia z drobnomieszczańską grupą „Gońca Wielkopolskiego” przy wyborach do parlamentu (wrzesień –październik), gdy poznański Komitet Wyborczy, z K-m na czele, zwalczył skutecznie próbę wystawienia kandydatury Niegolewskiego; nie udało się jednak K-emu obalić kandydatury T. Jarnatowskiego przy wyborach do Rady Miejskiej (w listopadzie). W r. 1885 starł się z „Orędownikiem” R. Szymańskiego przy stawianiu kandydatur do sejmu (wrzesień–październik).
Stojąc na stanowisku bezwzględnego posłuszeństwa władzy kościelnej, przeciwstawił się K. protestom polskim wobec nominacji Niemca, J. Dindera, na arcybiskupa gnieźnieńsko-poznańskiego w r. 1886. Mimo to, w toku procesów o obronę w „Kurierze” interesów narodowych, Dinder przeniósł K-ego w r. 1887 na stanowisko penitencjarza katedralnego do Gniezna, w celu uniemożliwienia mu dalszego redagowania „Kuriera”. Osłabiło to działalność K-ego, choć ani w Gnieźnie, ani na probostwie w Strzelnie (od 1890) nie ustawał w pracy. Był nadal członkiem różnych organizacji zarówno o szerszym zasięgu (Prowincjonalny Komitet Wyborczy), jak i lokalnych (np. w Strzelnie był prezesem tamtejszego Tow. Przemysłowców, prezesem powiatowego komitetu Tow. Pomocy Naukowej), redagował wydawnictwa (w Gnieźnie serię broszur „Straż św. Wojciecha” i lokalne pisemko „Przyjaciel Ludu”, w Strzelnie pisemko „Nadgoplanin”), nadal organizował i brał udział w wielu wiecach, a w poszczególnych kampaniach wyborczych w l. 1888, 1890 i 1893 wysuwano propozycje jego kandydatury poselskiej, czemu w dwóch pierwszych wypadkach skutecznie przeciwstawił się Dinder. Bowiem K. starał się hamować ugodowy kierunek własnego stronnictwa i wg opinii współczesnych (Biedermann) «wywarł wpływ dodatni na sfery, w których interesy klerykalne nie zawsze godziły się ze sprawą narodowościową». K. od wielu lat chory na oczy, pracował przy pomocy swej siostry Antoniny. W tym czasie napisał zakończenie i przeprowadził druk przerwanego śmiercią autora dzieła ks. J. Korytkowskiego, „Arcybiskupi gnieźnieńscy, prymasowie i metropolici polscy od r. 1000 do r. 1821” (P. 1888–1892).
Mimo działalności politycznej K. nieraz wracał do filologii. Oprócz prac wymienionych, z których najwyżej ocenione zostało tłumaczenie Plauta, przełożył P. Terencjusza „Heautontimorumenos” i Jana II Hagenciusa odę do Dantyszka („Warta”, pismo zbiorowe ku czci ks. Bażyńskiego, P. 1874 s. 259–81 i 283–5), szereg ód K. Sarbiewskiego („Warta” 1874/5 t. 1 nr 5, 19, 23, 43), poezje Prudencjusza Aureliusza Klemensa (P. 1888); pisał artykuły o A. Krzyckim („Warta” 1874/5 t. 1 nr 11–3), o tłumaczeniach Cicerona przez H. Sadowskiego i E. Rykaczewskiego oraz o tłumaczeniu Sofoklesa pióra S. Węclewskiego („Przew. Nauk. i Liter.” i „Przegl. Lwow.”) i in. Wydawał prace religijne (żywoty papieży i świętych), historyczne (broszura Kościół św. Krzyża w Gnieźnie, 1890) i ogłosił drukiem wiele mów okolicznościowych. Niektóre publikacje wiązały się z żywymi sympatiami K-ego dla Czechów: tłumaczenie encykliki Leona XIII z 30 IX 1880 r. dotyczącej czci dla apostołów Słowiańszczyzny (P. 1880), broszurka ŚŚ. Cyryl i Metody, apostołowie Słowiańszczyzny (P. 1885) i in. Współpracował ze znanym czeskim polonofilem, tłumaczem polskiej poezji, kanonikiem ks. Wacławem Štulcem. K. zmarł w Strzelnie 17 XI 1893 r., pochowany w tamtejszym kościele parafialnym.
Finkel, Bibliografia; Wojtkowski A., Bibliografia historii Wielkopolski, P. 1938 I; Enc. Org.; W. Enc. Ilustr.; Podr. Enc. Kośc.; – Biedermann M., Malowniczy opis Wielkopolski, stały dod. do tyg. „Praca” 1901 nr 29 s. 778; Karwowski S., Historia Wielkiego Księstwa Poznańskiego, P. 1919 – 31 II 283 (podob.), III 4–5, 39–40, 325–6, 381–2; tenże, Ks. dr. A. K., P. 1896 (podob.); Komierowski R., Koło Polskie w Berlinie 1875–1900, P. 1905; Plautus T. M., Bracia (Menechmy), Kr. 1924 s. 45–6; Przychocki G., Plautus, Kr. 1925 s. 533; Trzeciakowski L., Polityka polskich klas posiadających w Wielkopolsce w erze Capriviego (1890–1894), P. 1960; – Glabisz L., Mowa żałobna w czasie eksporty do kościoła zwłok śp. ks. dr. A. K-ego w Strzelnie, P. 1894; Opis kościoła i probostwa w Strzelnie sporządzony z okoliczności tradycji tegoż kościoła i probostwa odbytej dnia 12 czerwca 1892 w ręce ks. proboszcza dr. A. K-ego, [b. m. i d.]; Stablewski F., Mowa… wypowiedziana… 20 XI 1893 w kościele Strzelińskim nad trumną śp. ks. dr. K-ego, P. 1894; – „Goniec Wpol.” 1877 nr 5, 6, 10, 15–7, 19, 27, 40, 43, 44, 96, 125, 148, 229, 1879 nr 75, 78, 218, 221, 224, 1880 nr 10, 21, 237, 245, 250, 257, 281, 1881 nr 127, 130, 131, 209, 266, 281, 287, 1883 nr 107, 127, 162, 216, 278, 285, 290, 1884 nr 161, 202, 221, 222, 225, 229, 259, 264, 265; „Kur. Pozn.” 1875–87 passim; „Przegl. Lwow.” 1880 s. 297–300, 1875 s. 375–81; „Warta” t. 1 nr 1–2 s. 15; – Arch. Państw. w P.: Kartoteki Ewidencji Ludności (pod nazwiskiem), Metryki parafii Ołobok nr 56 z r. 1847; B. Ossol.: rkp. 613/II (Korespondencja W. Kętrzyńskiego t. X 3 listy); B. PAN w Kr.: rkp. nr 2159 t. 8 k. 47, nr 2210 t. 16, nr 2213 t. 2; B. Raczyńskiego: rkp. 406 s. 285–98 (Maria Kolasińska, Wspomnienia z pielgrzymki polskiej do Rzymu i pobytu pielgrzymów polskich w Watykanie 15 V 1897).
Maria Wojciechowski