Poniński Franciszek h. Łodzia (1661–1714), jezuita, teolog, kaznodzieja, kapelan Stanisława Leszczyńskiego. Ur. 4 X, był synem Zygmunta i Doroty z Mieszkowskich, młodszym bratem Stefana (zob.), bratankiem Hieronima Adama (zob.). Po ukończeniu szkół jezuickich wstąpił do zakonu jezuitów 9 IX 1676. Nowicjat odbył w Krakowie (1676–8), filozofię studiował w Kaliszu (1678–80), matematykę pod kierunkiem Marcina Ostrowskiego w Jarosławiu (1680–2), a teologię w Poznaniu (1682–4) i Rzymie (1684–6), gdzie w r. 1685 przyjął święcenia kapłańskie. Po powrocie do kraju ukończył studium prawa zakonnego, tzw. trzecią probację w Krakowie (1686–7), a następnie przystąpił do nauczania filozofii w Poznaniu (1687–9) i Kaliszu (1689–95). Skrypty wykładów z dialektyki, logiki, fizyki i metafizyki z Poznania zachowały się w rękopisie w Bibliotece Cystersów w Mogile (sygn. 733), a skrypt wykładów z logiki z Kalisza z r. 1692 w Bibliotece Seminarium Duchownego we Włocławku (sygn. 248). W wykładach prezentował tradycyjną filozofię arystotelesowską. W tym też czasie zgłosił się na misję chińską i był gotów pokryć część kosztów wyprawy misyjnej drogą lądową z funduszów rodzinnych. Po zgodzie generała zakonu T. Gonzaleza wyruszył w r. 1688 na Wschód, ale rozchorował się w Wilnie i ostatecznie musiał powrócić do swoich obowiązków wykładowcy filozofii.
Od r. 1695 do r. 1706 przebywał w Poznaniu, gdzie wykładał w kolegium jezuickim teologię polemiczną i dogmatyczną (skrypt wykładów o cnotach chrześcijańskich z l. 1702–3 w rękopisie B. Uniw. Pozn.: sygn. 468 I), był też prefektem kościoła Jezuitów w Poznaniu, przyczyniając się do wyposażenia i jego konsekracji w r. 1705. Kilkakrotnie był wicerektorem kolegium, wypełniał też różne misje w imieniu prowincjała jezuitów. W l. 1706–7 był kaznodzieją w katedrze lwowskiej, a następnie kapelanem i kaznodzieją króla Stanisława Leszczyńskiego (1707–9) i odbywał z królem liczne podróże. Często wygłaszał kazania okolicznościowe, głównie z okazji pogrzebów dobrodziejów zakonu. Drukiem ogłosił kazania na pogrzebie Kazimierza Aleksandra Zapolskiego (Ślady cnych przodków, Kalisz 1694), Macieja Mielżyńskiego (Nowina na świat polski głośna, P. 1697) i Andrzeja Bułakowskiego (P. 1699).
Prefektem studiów był P. w kolegium kaliskim (1710–11) i poznańskim (1709–10, 1711–13). W r. 1713 został rektorem i mistrzem nowicjatu przy kościele Św. Szczepana w Krakowie, gdzie zadbał o porządki w domu i zarządził uporządkowanie biblioteki. Katalog książek (10 109 egzemplarzy), ułożonych wg różnych działów i sygnatur, spisano w odrębnym katalogu (B. Czart.: rkp. 1063). Rękopis nauk dawanych nowicjuszom, pt. Simplex lectionum, z r. 1713 znajdował się w Cesarskiej Publicznej Bibliotece w Petersburgu. Zaplanowane na 3 tomy dzieło łacińskie dla użytku kaznodziejów pt. Mundus concionatorius, będące kompilacją tekstów z Pisma Świętego, Ojców Kościoła, teologów i historyków, nie ukazało się drukiem. Ocalał jedynie tom 1 obejmujący podstawowe prawdy o Bogu, Matce Najświętszej i Aniołach (B. Ossol.: rkp. 36). Zmarł P. w Krakowie 27 VII 1714.
Estreicher; Enc. Kośc.; Enc. Org.; Podr. Enc. Kośc.; Backer – Sommervogel, Bibl. Comp. de Jésus, VI szp. 996; Brown, Bibl. pisarzów; Niesiecki, VII 382; Żychliński, V; – Bednarz M., Ignacy Franciszek Zapolski SJ., w: Plattner F. A, Gdy Europa szukała Azji, Kr. 1975 s. 376–7; Krasicki I., Zbiór potrzebniejszych wiadomości, W. 1781 II 390; Krzyszkowski J., Entre Varsovie et Ispahan, „Arch. Hist. Societatis Jesu” Vol. 18: 1949 s. 93, 95–7; Moszyński I., Wiadomość o rękopisach polskich oddziału teologicznego w Cesarskiej Publicznej Bibliotece w Petersburgu, Rozpr. AU Wydz. Filol., Kr. 1874 I 241; Załęski, Jezuici, III–IV; – Arch. Rom. S. J.: Polonica 44–45 (Katalogi roczne z lat 1677–1714), Pol. 17–22 (Katalogi trzyletnie z lat 1678–1705) oraz Pol. 57 k. 82v., 84, 85, 90, 316, Pol. 58 k. 23–24, Pol. 69 k. 217 (nekrolog); B. Jag.: rkp. nr 2554 s. 95 (Liber Collegii Cracoviensis), nr 5197 k. 27–28, 52 (Liber consultationum Collegii Posnaniensis), nr 5198 II k. 64, 65v., 66, 67, 70, 71v., 83v. (Historia Collegii Posnaniensis).
Ludwik Grzebień