Chevalier Jan (1732–1780), ks. T. J., profesor akad. wileńskiej. Potomek emigranckiej rodziny francuskiej Chevalier de Beaulieu, licznie rozsiadłej w w. XVIII w Polsce i spolszczonej. Ur. 23 VI prawdopodobnie w Warszawie, z matki Denoyer, również pochodzenia francuskiego, 18 VIII 1749 wstąpił do jezuitów jako »Polonus, Masovita«. Wówczas miał poza sobą już dwuletnie studia filozoficzne. Bezpośrednio po odbyciu nowicjatu w Wilnie u św. Ignacego był w ciągu lat trzech (1751–4) w szkole zakonnej w Grodnie naucz. kolejno infimy, syntaksy i poetyki a zarazem jęz. francuskiego i niemieckiego. W r. 1754–55 pełnił obowiązki prefekta kamery w wileńskim Collegium Nobilium S. J. i Seminarium Duchown. im. Szyszkowskiego. W l. 1755–9 odbył studia teologii scholastycznej w Akademii Wileńskiej, po czym wrócił na swe dawne stanowisko w Coll. Nobilium, którego w r. 1763–64 był wiceregensem. Po złożeniu 15 VIII 1765 czwartych ślubów zakonnych objął w Akad. Wileńskiej wykłady filozofii, których cały kurs do r. 1767 przechował się w Bibl. Uniw. Wileńskiej w rękopisie (nr 561), pt. Philosophia universa divisa in Logicam, Physicam et Metaphysicam. W l. 1767–70 był prof. kanonów i teologii polemicznej, piastując jednocześnie godność dziekana wydz. filozoficznego, i w l. 1769–70 prezesa Drukarni Akademickiej. W l. 1770–3 uczył teologii scholastycznej i wreszcie w ostatnim roku istnienia zakonu 1773–74 był dziekanem wydz. teologicznego. Władając językiem franc., niem. i włoskim, Ch. cieszył się opinią bardzo wykształconego przy znacznej, jak na owe czasy, postępowości naukowej. Powyższym zaletom zawdzięczał, że wnet po kasacie zakonu został powołany przez podkancl. Joachima Chreptowicza do jego boku w Warszawie na wychowawcę synów, a zarazem do pomocy w Departamencie Szkół na Litwie, podległym Chreptowiczowi. Zamieszkał z nim razem i towarzyszył mu w wyjazdach do Szczors i indziej. W Warszawie też mieszkał jego brat Antoni, kupiec, oraz kilka sióstr z mężami, również kupcami. Najbliższe stosunki łączyły go tam z Albertrandim, Wyrwiczem i Naruszewiczem.
Wyjazd do Warszawy nie zerwał jednak wieloletniego przyjacielskiego związku z pozostałymi w Wilnie exjezuitami, Poczobuttem i Strzeckim. Częsta z nimi korespondencja, komunikująca wiadomości o dworze królewskim, życiu stołecznym, zamierzeniach Komisji Edukac. Narod., wieści nadchodzące z za granicy, zwłaszcza z Rzymu, o dalszych losach członków rozwiązanego zakonu, wreszcie nadsyłanie gazet zakordonowych i pism naukowych oraz pośredniczenie wobec Chreptowicza w sprawach Akad. Wileńskiej utrzymywały stałą łączność Ch-a z przyjaciółmi wileńskimi, wywdzięczającymi się również serdecznością. Im też był winien starania o beneficium w Wilnie w postaci probostwa św. Trójcy, na które przy poparciu podkanclerzego otrzymał r. 1776 prezentę od Magistratu Wil. Gdy przy końcu r. 1778 zmarł pierwszy od kasaty zakonu rektor Akademii Wil., exjez. ks. Ignacy Żaba, w oczach wszystkich jedynym godnym tego stanowiska kandydatem, zwłaszcza przy mającej nastąpić reformie Akademii na Szkołę Główną Litewską, był astronom ks. Marcin Poczobutt. Tymczasem z woli Komisji Eduk. Narod. nominację otrzymał 12 I 1779 Jan Ch., według opinii Piramowicza »jako dobrze komisji znajomy z gruntownego rozsądku, obszernych wiadomości i gorliwości o dobro edukacji«. Wybór ten podobnoć spowodowany niechęcią prezesa Kom. Ed. Nar., bpa Massalskiego, do Poczobutta, nie tylko dotknął boleśnie Poczobutta, lecz zdumiał też wszystkich w Wilnie. Sam Ch. był tym zakłopotany i w liście z d. 18 I t. r., donosząc Poczobuttowi o swojej nominacji, gorąco się przed nim tłumaczył, że stało się to bez »najmniejszych z jego strony starań a tym bardziej zabiegów i intryg«. W marcu 1779 Ch., jadąc z Warszawy do Wilna, wysłał z Nowogródka list do Poczobutta z zapowiedzią dalszej podróży przez Szczorse. Na tym się urywają nasze wiadomości o nim; nie wiemy nawet, czy objął faktyczne rządy Akademią Wileńską. We wrześniu 1780 bawił u swej rodziny w Warszawie, skąd brat jego Adam 18 t. m. doniósł Poczobuttowi o obłożnej chorobie ks. rektora, od trzech dni »leżącego bez nadziei życia«. Zmarł w tymże miesiącu i zapewne w Warszawie został pogrzebany. Spadkobiercą jego stanowisk wileńskich, nie bez czynnego poparcia Chreptowicza, został ks. Poczobutt.
Catalogus personarum Prov. Litv. S. J. z lat 1750–1773; Archivum Soc. Jesu Lit., vol. 29, f. 44 i vol. 32, f. 112 (wypisów udzielił ks. Bednarski T. J.); Listy ks. Chevaliera do Poczobutta, Strzeckiego i in. 1771–1779 (B. Uniw. Wil.); Inwentarz probostwa S-tey Troycy 1785, 9-bra 22 sporządzony (B. Uniw. Wil. A 2450a); Sommervogel Carlos S. J., Bibliothèque de la Comp. de Jesus, II 1116–7 (wymienia 3 innych jezuitów Chevalierów, lecz Jana nie zna); Baliński M., Dawna Akad. Wileńska, Pet. 1862, 251–6; Bieliński J., Uniwersytet Wileński, III 39 i 44; Smoleński Wł., Mieszczaństwo warszawskie w końcu XVIII w., W. 1917, 9–11.
Michał Brensztejn