Heurich Jan Kacper, senior (1834–1887), budowniczy. Ur. w Warszawie 21 VI, był synem Fryderyka, artysty stolarza, i Anny Teresy ze Schwartzów. Od dzieciństwa okazywał wybitne zdolności do rysunków. Już w latach szkolnych był uczniem znanego malarza, J. F. Piwarskiego, i pod jego kierunkiem wykształcił się na świetnego rysownika i akwarelistę. W r. 1852 ukończył w Warszawie gimnazjum realne i wstąpił do warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych na oddział architektury, gdzie studiował pod kierunkiem Henryka Marconiego. Uczelnię tę ukończył w r. 1856 ze stopniem budowniczego klasy I., następnie odbył kilkuletnią praktykę u Marconiego, który wywarł duży wpływ na ucznia, rozwijając w nim zamiłowanie do renesansu włoskiego XV i XVI w. W l. 1857–60 H. budował renesansowy kościół w Wilanowie, wg wskazówek Marconiego. Stopień budowniczego klasy II. otrzymał w r. 1862, a klasy III. w r. 1866. W r. 1865 zwiedził Włochy, Francję i Niemcy, studiując zabytki architektury. Już pierwsze prace konkursowe H-a spotkały się z uznaniem. W r. 1864 otrzymał, wraz z 3 kolegami, pierwszą nagrodę za projekt przebudowy ratusza warszawskiego, w r. 1866 nagrodzono jego projekt instytutu politechnicznego w Łodzi, w r. 1869 projekt teatru ludowego na konkursie ogłoszonym przez Tow. Zachęty Sztuk Pięknych itd. Nagrody zdobywane na konkursach wyrobiły H-owi rozległą praktykę prywatną. Wg jego projektów wzniesiono wiele domów czynszowych, pałaców i will w Warszawie i na prowincji. Trudne warunki polityczne i ekonomiczne kraju nie pozwoliły jednak na realizację wszystkich jego projektów zatwierdzonych do wykonania. Po drugiej wojnie światowej tylko nieliczne dzieła H-a ocalały w Warszawie. Należy do nich b. charakterystyczny dla jego twórczości pałacyk w Alejach Ujazdowskich nr 31, rozebrany w r. 1960. Odbudowane po zniszczeniach wojennych kamienice przy ul. Wilczej 2/4 i Mokotowskiej 56 zachowały zaledwie ślady dawnych renesansowych elewacji H-a. Do prac architektonicznych, które uległy całkowitemu zniszczeniu w l. 1939–44, należą: dom przy zbiegu ul. Świętokrzyskiej i Szkolnej, domy na obu narożnikach ul. Królewskiej i Zielnej, szereg budynków przy ul. Zielnej, Marszałkowskiej, Kredytowej, Fredry itd. Poza Warszawą H. budował liczne dwory i pałacyki wiejskie, z których wyróżnić należy dwór w Więcławicach, wille w Grodzisku Mazowieckim oraz kościół w Chełmie Lubelskim w stylu gotyckim. Styl ten stosował H. tylko wyjątkowo w architekturze kościelnej, pozostał bowiem wierny renesansowi włoskiemu, którego formami posługiwał się znakomicie. Projekty jego odznaczały się harmonią proporcji, powagą i szlachetnością linii oraz świetnym wykończeniem. H. należał do grona najwybitniejszych architektów warszawskich drugiej połowy XIX stulecia.

H. położył również duże zasługi na polu piśmiennictwa technicznego. Rozpoczął od artykułów w „Korespondencie Rolniczym” wydawanym przy „Gazecie Warszawskiej”. Następnie znalazł się w gronie współpracowników „Dziennika Politechnicznego” wychodzącego w l. 1860–62. Zamieścił tam m. in. artykuł O budowie szkółek wiejskich (1862). Po przerwie wywołanej powstaniem styczniowym zaczął pisywać do „Gazety Przemysłowo-Rzemieślniczej”, która ukazywała się od r. 1872 pod redakcją znanego działacza społecznego, Aleksandra Makowieckiego. H. informował na jej łamach o osiągnięciach techniki za granicą oraz występował z projektami reform na gruncie polskim, a w r. 1873 ogłosił jeden ze swych odczytów: Jak robotnicy u nas mieszkają, a jak mieszkać mogą i powinni. Podkreślając nędzę mieszkaniową robotników warszawskich, projektował zorganizowanie spółdzielczych stowarzyszeń budowlanych, które zajęłyby się budową tanich, wzorowych mieszkań robotniczych dwu-, trzy- i czteroizbowych. Myśl ta, którą gorliwie propagował, nie opuszczała go do końca życia. Tuż przed samą śmiercią, w r. 1887, zamierzał własnym kosztem wznieść wzorowy domek robotniczy na Wystawie Higienicznej w Warszawie. Od r. 1878 był współpracownikiem „Przeglądu Technicznego”, a w r. 1882 wszedł do jego redakcji, stale zasilając pismo artykułami i recenzjami. Pisywał również do czasopisma „Inżynieria i Budownictwo”, do „Encyklopedji Rolniczej”, kalendarzy warszawskich itd. Poza tym opracował 2 obszerne podręczniki dla stolarzy i cieśli, pierwsze tego typu w piśmiennictwie polskim (Przewodnik dla stolarzy, 1862, Przewodnik dla cieśli, 1871). Ukazały się one w „Bibliotece Rzemieślnika Polskiego” wydawanej w Warszawie przez J. T. Lubomirskiego. Podręczniki napisane w sposób przystępny, zaopatrzone w bogatą bibliografię w językach obcych, spotkały się z dużym uznaniem i doczekały się kilku wydań. Autor, wychowany w kulcie artystycznego rzemiosła, kładł w nich nacisk na estetyczne przygotowanie rzemieślników. Już w podręcznikach uderza troska o poprawną terminologię fachową. H. pracował stale nad uporządkowaniem słownictwa technicznego i zgromadził poważne materiały z zakresu polskiej terminologii budownictwa. Część zebranych materiałów ogłosił po śmierci „Przegląd Techniczny” (1903). Wiele proponowanych przez H-a terminów weszło do polskiego słownictwa technicznego.

H. brał udział w różnych akcjach społecznych, wygłaszał odczyty z zakresu budownictwa oraz historii architektury w Resursie Obywatelskiej, zasiadał w sądach konkursowych, był członkiem komitetu kanalizacyjnego i wielu komisji technicznych. Należał do wybitnych reprezentantów ruchu naukowo-technicznego, który rozwijał się bujnie w epoce pozytywizmu. Skromny, zamknięty w sobie, małomówny, chętnie służył swą wiedzą i doświadczeniem. Zmarł w Warszawie 24 III 1887 r. Żonaty był z Bronisławą Lilpop. Synem jego był znany architekt warszawski, Jan.

Płaskorzeźba głowy w brązie na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie; – Kucharzewski F., Bibliografia polska techniczno-przemysłowa, W. 1894; tenże, Piśmiennictwo techniczne pol., W. 1911 I–II; Wawrykiewicz E., Bibliografia trzydziestu siedmiu tomów „Przeglądu Technicznego” za lat 25 (1875–1899), W. 1903; W. Enc. Ilustr. (fot.); Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler; Łoza, Architekci, s. 116, 361, 394, 400–1, 410–3, 415–7 (wykaz prac architektonicznych i prac drukowanych H-a); tenże, Rodziny polskie pochodzenia cudzoziemskiego, W. 1934 II; – Kucharzewski F., Czasopiśmiennictwo techniczne polskie przed r. 1875, W. 1904; Łoza S., Szkice warszawskie, W. 1958; – J. H., „Biesiada Liter.” 1887 nr 14 s. 218; J. H., „Kur. Warsz.” 1887 nr 84; J. H., Sprawozdanie Komitetu Tow. Zachęty Sztuk Pięknych… za 1887, s. 63; Kiślański Z., J. H., „Przegl. Techn.” T. 24: 1887 s. 107–8 (fot.); „Kłosy” 1867 nr 83; – Na podstawie materiałów Józefa Bero opracowała

Red.