Spławski Jan ze Spławia h. Leliwa (zm. między 1539 a 1541), sędzia ziemski kaliski, potem poznański, zastępca star. generalnego Wpol., poseł sejmowy. Był prawnukiem Wincentego Granowskiego, star. generalnego Wpol. (zob.), synem Mikołaja Granowskiego, zw. też Spławskim i Łukowskim, oraz bliżej nieznanej Barbary. Jego braćmi byli: Jakub, dworzanin królewski (1505), burgrabia ziemski kcyński (1508–15) i podsędek kaliski (1519–38), mąż Elżbiety z (niezidentyfikowanej) Górki, potem Katarzyny, córki Dobrogosta z Mrowińca (pow. kcyński), Mikołaj, dworzanin królewski (1505–6), mąż bliżej nieznanej Doroty, potem Anny, córki Andrzeja Dłużyńskiego (zw. też Gryżyńskim, Włoszakowskim i Radlińskim), Wincenty, dworzanin królewski (1505), wicewojewoda w Poznaniu (1519–29), mąż Elżbiety, córki Piotra Skierki Łekieńskiego, oraz Piotr (w źródłach występuje w l. 1482–92), a siostrami: Katarzyna, żona Michała Kierskiego z Kiekrza i Swadzimia, potem żona Mikołaja Sobockiego z Soboty i Złotkowa, oraz Anna, żona Piotra Parysa z Łubowa i Sokolnik Wielkich (wszystkie wsie w pow. poznańskim).
W źródłach S. wymieniany jest od r. 1482. W l. 1500–2 występował w otoczeniu star. generalnego Wpol. Ambrożego Pampowskiego: w l. 1500 i 1502 w Poznaniu dwukrotnie świadkował na jego dokumentach, a w r. 1502 w Gnieźnie był asesorem sądów starościńskich. W tym czasie wymieniany był też u boku przeciwników politycznych Pampowskiego. Jako wicewojewoda zastępował na roczkach w Pyzdrach kolejnych wojewodów kaliskich: Andrzeja Szamotulskiego (18 I i 22 III 1501) i Mikołaja Lubrańskiego zw. Gardzina (31 I 1502). Nabyte doświadczenie sądowe pomogło mu w uzyskaniu intratnego urzędu sędziego ziemskiego kaliskiego. Nominację otrzymał od króla Aleksandra w Sandomierzu 4 XII 1503, tj. bezpośrednio po zakończeniu zjazdu lubelskiego (31 X – 28 XI 1503). Po awansie Łukasza Górki na star. generalnego Wpol. (1508), S. wraz z braćmi od razu znalazł się w gronie zaufanych nowego starosty. Wspierał Górkę w wypełnianiu obowiązków starościńskich, a zwłaszcza funkcji sądowych. S. wielokrotnie wymieniany jest jako świadek w zachowanych księgach rezygnacji Górki z l. 1508–35.
W r. 1509 Górka mianował S-ego, za zgodą Zygmunta I, swym zastępcą na urzędzie star. generalnego Wpol. Była to wówczas nominacja formalna, chwilowa, dokonana po to, by Górka mógł przed swym zastępcą złożyć zeznanie o dwóch zapisach czynszów na swych dobrach. Dn. 16 VII 1511 król powołał S-ego, niewątpliwie również na wniosek Górki, na generalnego zastępcę starosty. S. już w r. 1509 założył własną księgę rezygnacji (oryginał zachowany bez pierwszych trzech kart, cała księga przetrwała w kopii z XVI w.). Oprócz wspomnianych transakcji z r. 1509 (26 IV, 27 VII), znalazły się w niej zapisy wieczyste z l. 1511 (17 XII – dwa wpisy), 1513 (5 I) i 1519 (30 VII – trzy wpisy) przyjęte od Górki, jego żony i osób zamieniających swe dobra z Górką. W znanych źródłach nie ma informacji o wykonywaniu przez S-ego funkcji starościńskich pod nieobecność starosty. Wiadomo jedynie, że w l. późniejszych (1517–25) Górka wyznaczał na swych chwilowych zastępców inne osoby, ale S. pozostał jego zaufanym współpracownikiem. Dzięki wstawiennictwu Górki S. otrzymał od króla w r. 1509 zwolnienie z obowiązku udziału w wyprawie mołdawskiej i zobowiązany został do obrony, niezagrożonego zresztą najazdem, zamku w Wałczu. W r. 1513 usprawiedliwiał S. przed królem Górkę z jego nieobecności na sejmie w Piotrkowie pod koniec 1512 r. Z kolei 17 XI 1525 na sejmiku woj. poznańskiego i kaliskiego w Poznaniu obrany został posłem na sejm piotrkowski (1525/6) jako kandydat wskazany przez panów, czyli przede wszystkim przez wpływowego starostę. Pod koniec życia S. wyznaczył Andrzeja Górkę, syna Łukasza, na jednego z opiekunów swych dzieci.
Od r. 1509 coraz częściej S. powoływany był przez Zygmunta I i sejm do pełnienia obowiązków publicznych. Uczestniczył w sądach polubownych i królewskich rozjemczych, w tym granicznych, tak wielkopolskich, jak i międzynarodowych (w r. 1514 w komisji granicznej polsko-śląskiej). W l. 1511–19 był poborcą podatkowym Wpol. (rozliczył się 8 II 1520 na sejmie w Toruniu), a w r. 1532 poborcą podatkowym dla woj. poznańskiego. Dn. 15 III 1517 otrzymał od króla nominację na sędziego ziemskiego poznańskiego. Doświadczenie sądowe S-ego doceniono na sejmie w Piotrkowie 5 III 1519, gdy został powołany w skład komisji, która pod przewodnictwem woj. lubelskiego Andrzeja Tęczyńskiego miała przygotować projekt kodyfikacji prawa. O działalności komisji prawie nic nie wiadomo, ale z pewnością prace podjęła, o czym świadczą przedstawione sejmowi w l.n. projekty.
S. po ojcu odziedziczył wraz z braćmi wsie Spławie (koło Poznania), Szczepankowo oraz Kobylepole (obie wsie dziś w obrębie Poznania) i może też Żerniki (w pow. poznańskim), gdyż w r. 1493 w dziale dóbr z braćmi otrzymał tę ostatnią wieś (Mikołaj – całe Szczepankowo, a Jakub i Wincenty – poł. Spławia). W r. 1519 sprzedał S. bratu Wincentemu swe części Spławia i Kobylegopola. W r. 1505 otrzymał od żony jej część dziedziczną miasta Mileszna Górka (zw. też Targową Górką, obecnie Góra Targowa, pow. pyzdrski). Najpewniej od żony otrzymał też poł. Murzynowa Leśnego (pow. pyzdrski), którą sprzedał w l. 1522 i 1528. W r. 1534 kupił wsie Drzewianowo, Skoraczewo, połowy wsi Kościerzyna (obecnie Kościerzyn Wielki) i Trzeboń, części wsi Wąwelno, Mierucin i Jaszkowo (wszystkie wsie w pow. nakielskim) oraz poł. Ciężkowa (pow. kcyński). Wsie te w r. 1535 darował synowi Mikołajowi. S. zmarł między 28 IV 1539, gdy po raz ostatni występuje w źródłach, a przed 24 IX 1541, kiedy pojawił się jego następca na urzędzie.
S. był żonaty (już w r. 1493) z Barbarą Rokitnicką z Milesznej Górki, wdową po Zawiszy Góreckim. Z małżeństwa tego pochodziły córki: Róża, żona Macieja Żegrowskiego z Żegrowa (pow. kościański), Dorota, żona Feliksa Sobockiego z Sobótki Wielkiej (obecnie Sobótka), Korytnicy i Psar (wsie w pow. kaliskim), Anna, żona Jana Góreckiego z Kaczkowej Górki (pow. pyzdrski, obecnie Kacza Górka), potem żona Tomasza Marszewskiego ze wsi Marszew (pow. kaliski), Barbara, żona Jana Sośnickiego z Sośnicy (pow. kaliski), oraz Katarzyna, żona Mikołaja Sośnickiego, brata Jana.
Synem S-ego był Mikołaj (zm. między 1542 a 1543) wymieniony w służbie Piotra Tomickiego, bpa poznańskiego i podkanclerzego kor., w r. 1522, burgrabia i podwojewodzi gnieźnieński 1536–40, najpewniej identyczny z Mikołajem Spławskim, posłem sejmowym w l. 1536/7 i 1538/9 (choć nie można wykluczyć, że posłem tym był jego brat stryjeczny Mikołaj Spławski, zw. Wyskockim, syn Mikołaja, wymieniany w źródłach od r. 1533, stolnik poznański 1568–70), mąż Jadwigi, córki Mikołaja Słupskiego ze Słupów i Dziewierzewa (pow. kcyński). Nie wiadomo też, czy był on uczestnikiem «wojny kokoszej» w r. 1537. Jego synami byli Mikołaj Spławski (zm. między 1592 a 1593) oraz Jan Spławski z Targowej Górki (zob.).
Niesiecki, (z błędami); – Gąsiorowski A., Starostowie wielkopolskich miast królewskich w dobie jagiellońskiej, W. 1981 s. 54–5, 80–1; tenże, Urzędnicy wpol.; tenże, Urzędnicy zarządu lokalnego; Katalog zabytków sztuki w Pol., V z. 20 s. 43 i fig. 174 (płyta nagrobna Katarzyny, siostry S-ego); Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., VIII cz. 2 s. 219, cz. 3 s. 64; Urzędnicy, I/2; – Bielecka J., Inwentarze ksiąg archiwów grodzkich i ziemskich Wielkopolski XIV–XVIII wieku, P. 1965 s. 256 przyp. 7 (pisze, że S. otrzymał od króla przywilej na «urząd komisarza w sprawie dóbr Szamotuły», na co nie dało się znaleźć źródł. potwierdzenia); Dworzaczek W., Leliwici Tarnowscy (na s. 36 przyp. 117, błędna identyfikacja Jakuba, brata Jana S-ego, z Jakubem Rosnowskim); Prochaska A., Rokosz lwowski w r. 1537, „Kwart. Hist.” R. 16: 1902 s. 231; Uruszczak W., Próba kodyfikacji prawa polskiego w pierwszej połowie XVI wieku, W. 1979 s. 100; tenże, Sejm walny 1506–40, W. 1980; Wiesiołowski J., Ambroży Pampowski – starosta Jagiellonów, Wr. 1976; Wojciechowski Z., Zygmunt Stary, W. 1979 s. 185; – Acta capitulorum, I–II; Acta Tom., II, III, V, VII, VIII, XIV; Corpus Iuris Pol., III; Dokumenty opactwa benedyktynów w Lubiniu z XIII–XV w., Wyd. Z. Perzanowski, W. 1975 nr 13, 55, 159, 312; Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, S. nowa, z. 1; Materiały do historii prawa i heraldyki polskiej, Wyd. B. Ulanowski, w: Arch. Kom. Hist. 1886 III nr 219; Matricularum summ., III, IV; Mon. Pol. Hist., V s. 645; Przywileje miasta Poznania XIII–XVIII wieku, Wyd. W. Maisel, P. 1994 nr 91; Senkowski J., Sułkowska I., Archiwum dokumentowe miasta Kalisza, w: Osiemnaście wieków Kalisza, Kalisz 1960 nr 85 s. 327, nr 91 s. 330; Script. Rer. Pol. IV, s. 68 (Stanislai Górski Conciones…l537); Teki Dworzaczka, CD-ROM, Kórnik–P. 1997; Teki Pawińskiego, I; – Arch. Archidiec. w P.: DK nr 177, 186, 195–199, 202, 253, AC 72 k. 83v.–84, AC 75 k. 131, AE VI k. 134v.–135, IX k. 104, 108–108v., 109–110, 114, 289v.–290, 300, CP 378 k. 93–94, 166, 179, 381 nr 70, 440 k. 10; AP w P.: Gniezno Gr. 20 k. 197v., Gniezno Z. 10 k. 9, 37, Z. 13 k. 34, 368v., Kcynia Gr. 9 k. 106, 135v., Konin Gr. 5 k. 30, Konin Z. 6 k. 1, 2v., 6, 85, Kościan Gr. 6 k. 383–384, Gr. 8 k. 409v., Kościan Z. 9 k. 247–249, Z. 19 k. 110v., 131, 163v., Z. 22 k. 93, 95, Z. 26 k. 65, Poznań Gr. 7 k. 3, 5, 15, 42–43, 62v.–63, 123v., 100v., 118v., Gr. 9 k. 159v., Gr. 11 k. 4–5, Gr. 12 k. 6, 70, 110, 168, 178v.–179, 183, Gr. 13k. 45, 57v., 89, 122, Gr. 14 (tu dwie składki – oryginał i kopia księgi rezygnacji S-ego) k. 3, 27, 89, 206, 230, 258, 264–265, 288, 298, 330, Gr. 15 k. 13–13v., 57, 96v., 191, 214, 308, 314, 444, 457v., 467v., 528, 530, Gr. 16 k. 22v., 182, 221, 388v., 594v., Gr. 17 k. 33v., 244, Gr. 65 k. 47, 63, 98, 153v., 260v., 307, Gr. 66 k. 21–21v., 82v.–83, 89, 126v., 179, Gr. 68 k. 7, 86v., 241v., Gr. 69 k. 142v., 303v., 366, Poznań Z. 20 k. 171v., Z. 21 k. 11, 26v., 34v., 106, 185, 210, 230, Z. 22 k. 11v., 20v., 82, 252v., Z. 28 k. 193, 221, 277, Z. 29 k. 23v., 29, 82, 96v., 197, 235, 264, 322v., 358v., 369, 396v., 427v., 443, 479, 504v., 544v., 561v., 586, 605, 625v., Z. 30 k. 1, 24v., 38, 62v., 85, 107, 134, 158, 186v., 209, 232v., 252v., 273v., 319, 349v., Pyzdry Gr. 7 k. 174, Gr. 8 k. 92v., Pyzdry Z. 16 k. 53, 75v., 119, 235v., 265, Z. 17 k. 2, 77, 86v., 103v., 118v., 125v., 129v., Z. 19 k. 29, 45v., 118, 135v., 192v., Akta klasztorne, Cysterki–Ołobok C 19c nr 2 (dawniej B 2), Cystersi–Obra 51 s. 243, 247, 253 (dawniej Obra B 3); B. Raczyńskich: rkp. 532 t. 2 k. 47; IH PAN w P.: Pracownia Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol. w Średniowieczu, Mater. do Spławia, Szczepankowa, Żernik.
Grażyna Rutkowska