Konwa Stach (Stanisław), (zm. w 1734 lub 1735), przywódca Kurpiów Puszczy Zielonej z okresu konfederacji dzikowskiej. Nazwisko nie występuje w źródłach dotyczących rodów kurpiowskich, można więc sądzić, że Konwa było przezwiskiem. Jest znany wyłącznie z tradycji kurpiowskiej, która nie wskazuje wyraźnie na l. 1734–5, ale jest to najprawdopodobniejsze. Tradycję wysoce wiarygodną, acz skąpą, zanotowali W. Czajewski i K. Wójcicki. Możliwe, że wiele tworów wyobraźni A. Zakrzewskiego (T. Piasta) z opowiadania „Kurpie” – nie przynoszącego, jak się zdaje, nowych danych wziętymi z tradycji – przeniknęło, częściowo zmodyfikowanych, do tradycji kurpiowskiej i stamtąd zaczerpnął je A. Chętnik. Z tych względów należałoby odrzucić informacje o urodzeniu się K-y pod Nowogrodem, przeniesieniu się pod Myszyniec, zajmowaniu się bartnictwem i udziale w sądownictwie bartnym. Hipoteza B. Baranowskiego, że K. należał do biedoty i w l. 1733–5 był jej przywódcą, opiera się na wątłych podstawach. Nie wykluczone, że był leśnikiem czy strzelcem; warstwa ta była chyba najbardziej czynna w l. 1733–5. Wiarygodna tradycja podaje, że K. był myśliwym i celnym strzelcem. Udział jego w walkach pod Kopańskim Mostem (styczeń 1708) to zapewne twór wyobraźni Zakrzewskiego, ale jest prawdopodobne, że przywódcą Kurpiów w l. 1733–5 był ktoś z doświadczeniem wyniesionym z walk z l. 1704–8, 1711. Wersja o porwaniu narzeczonej K-y przez Szwedów i pozostaniu K-y w stanie bezżennym niezbyt pewna.

W grudniu 1733 r. płk A. J. Rybiński zaczął organizować zbrojne oddziały Kurpiów po stronie Stanisława Leszczyńskiego. W ruchu Kurpiów spotkamy się z elementami walki «za wiarę» („Pieśń o Konwie”) i zapewne przeciw «niedowiarkom» (tj. innowiercom: „Pieśń o Rechbinderze”). W napadach na dwory poza elementami walki klasowej mogły występować również elementy walki politycznej i rozbójnictwa. Jak się zdaje, Puszcza miała stale komendanta szlacheckiego (m. in. J. A. Rechbindera i Garwoskiego), ale prawdopodobnie siły Kurpiów posiadały jakąś autonomię. Puszcza stanowiła ważną bazę dla wypadów na sąsiednie obszary. Na przełomie 1733–4 r. Kurpie zadali porażkę 100 Rosjanom w Przasnyszu. K. wsławił się wypadami przeciw Sasom. Zapewne w czasie jednego z nich Kurpie pod wodzą K-y zostali rozbici przez Sasów (?) pod Jednaczewem. K-ę wziętego do niewoli stracono i tam pod Jednaczewem pochowano na uroczysku Rycerski Kierz albo Rycerka. Utożsamienie klęski Kurpiów pod Jednaczewem z klęską Stenflychta (w rzeczywistości w grudniu 1735 pod Zarębami, a więc koło Chorzel) i powiązania ze zdradą Rechbindera to niesłuszne domysły Zakrzewskiego, a lwia część informacji o samej bitwie to prawdopodobnie twory jego wyobraźni. Zapewne bitwa pod Jednaczewem miała miejsce po styczniu 1734 a przed czerwcem 1735: od schyłku maja 1735 r. losy Kurpiowszczyzny są dość dobrze znane, a działają wówczas przeciw niej głównie Rosjanie.

K. występuje także w powieści W. Czajewskiego (A. Chleboradzkiego) „Na kurpiowskim szlaku”, w wierszu W. Mackiewicza „Na rycerskim krzu”, w opowiadaniach H. Syski „Kurpik siedzi w lesie”. Wzniesiono K-ie pomniki: w r. 1922 w lesie jednaczewskim, zniszczony w czasie drugiej wojny światowej, w r. 1958 w Łomży.

Enc. Org., (Wójcicki K., Kurpie); W. Enc. Ilustr., (Zakrzewski A., Kurpie); – Baranowski B., Walka chłopów kurpiowskich z feudalnym uciskiem, W. 1951 s. 114–9, 150–1 (bibliogr. dziejów Kurpiowszczyzny w l. 1733–5); Chętnik A., S. K. bohater kurpiowski…, W. 1922 (egzemplarz w B. Uniw. Warsz. z poprawkami autora); Czajewski W., Kurpie, „Tyg. Illustr.” 1881 nr 295, 298; Majewski W., Walki Kurpiów ze Szwedami w dobie Wielkiej Wojny Północnej, „Kwart. Hist.” 1959 s. 404–24; Syska H., Nad błękitną moją Narwią, W. 1953 s. 70–3; – [Chevrieres I. G. de] D. C.***, Histoire de Stanislas I Roi de Pologne…, Francfort 1740 s. 115–7; Korespondencja Józefa Andrzeja Załuskiego 1724–1736, Wyd. B. S. Kupść, K. Muszyńska, Wr. 1967 s. 112, 517; Massuet P., Histoire de la dernière guerre…, Amsterdam 1736 P. 1 s. 351–5; Mittag J. G., Leben und Thaten Friedrich Augusti III…, Leipzig 1737 s. 578–9; – AGAD: Zbiór J. Przyjemskiego 3 f. 529, 532, 1261, 1293–4, 1342, 8 f. 208–210, 223, 234, 239–40; B. Jag.: rkp. 110 t. IV.

Wiesław Majewski