INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Teofil Merunowicz      Teofil Merunowicz, wizerunek na podstawie fotografii prasowej.
Biogram został opublikowany w 1975 r. w XX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Merunowicz Teofil (1846–1919), publicysta galicyjski, poseł na sejm i do Rady Państwa. Ur. we Lwowie, był synem Józefa i Michaliny z Tynieckich, bratem Józefa (zob.). Pochodził z rodziny «ruskiej», do końca życia zachował obrządek greckokatolicki, zawsze jednak uważał się za Polaka («gente Ruthenus, natione Polonus»). Uczył się w gimnazjum we Lwowie i rozpoczął studia prawne na Uniwersytecie Lwowskim, których nie ukończył. W powstaniu styczniowym służył pod D. Czachowskim, J. Wysockim i M. Borelowskim, był ranny pod Radziwiłłowem (2 VII) i pod Panasówką (3 IX 1863). W czasie stanu oblężenia w Galicji został aresztowany przez władze austriackie i skazany na 3 miesiące więzienia w Kufsteinie. Po uwolnieniu rozpoczął pracę zarobkową, m. in. od r. 1872 jako asystent w Tow. Wzajemnych Ubezpieczeń od Ognia w Krakowie, a w l. 1873–6 w jego lwowskiej filii. Od r. 1877 do wybuchu wojny 1914 r. był sekretarzem (urzędnikiem) Wydziału Powiatowego we Lwowie, zyskując sobie na tym stanowisku uznanie ludności wiejskiej. Od r. 1867 rozpoczął działalność dziennikarską, wciągnięty przez J. Dobrzańskiego do współpracy (trwającej ponad 45 lat) z lwowską „Gazetą Narodową”. W tym czasie był zaprzyjaźniony z H. Rowakowiczem i P. Kosteckim. Początkowo pisał sprawozdania z życia naukowego i kulturalnego, szybko jednak zdobył sobie pozycję jako znawca spraw gospodarczych i społecznych. W l. 1871–9 był redaktorem solidarystycznego dwutygodnika dla wsi „Zgoda”. Współpracował też (do r. 1875) z „Wieńcem i Pszczółką” Cz. Pieniążka i pisał do lwowskiego „Tygodnika Niedzielnego”. W r. 1875 został redaktorem odpowiedzialnym dziennika lwowskiego „Ojczyzna”, w którym wraz z B. Goldmanem prowadził dział ekonomiczny. Był również redaktorem „Ekonomisty Polskiego” oraz pisywał artykuły i korespondencje do wielu innych czasopism. W r. 1893 został pierwszym prezesem Tow. Dziennikarzy Polskich we Lwowie. Swe poglądy na społeczną rolę dziennikarstwa zawarł w Aforyzmach dziennikarskich (druk. w: „Dla Zagrzebia. Album Koła Literackiego we Lwowie”, Lw. 1881).

Kwestiom ekonomiczno-społecznym Galicji poświęcił kilkadziesiąt większych broszur oraz kilka obszernych rozpraw. W r. 1876 w „Gazecie Narodowej” opublikował duży cykl artykułów (osobno: Wewnętrzne sprawy Galicji. Spostrzeżenia i uwagi, Lw. 1876), w których wzywał do gospodarczego, socjalnego i kulturalnego wzmocnienia społeczeństwa w imię przygotowania się do walki o niezawisłość narodową i państwową. Opowiadając się za intensyfikacją produkcji rolnej, M. uważał, że przyszłość Galicji leży w rozwoju przemysłu dostosowanego do potrzeb rynku rosyjskiego i azjatyckiego oraz w handlu tranzytowym. Sformułował też szczegółowy program rozwoju Lwowa (Rozwój miasta Lwowa. Uwagi i wnioski, Lw. 1877) w celu przekształcenia go w centrum gospodarcze całego kraju. Całością prac reformatorskich winno, zdaniem M-a, kierować ściśle fachowe «Towarzystwo Ekonomiczne». Domagał się przeniesienia z Wiednia do Galicji zarządów galicyjskich kolei, widząc w tym środek aktywizacji gospodarczej kraju (Sprawa przeniesienia zarządów kolei galicyjskich do kraju, Lw. 1880, W sprawie decentralizacji zarządów galicyjskich kolei żelaznych, Lw. 1883). Walcząc o rozwój przemysłu naftowego w Galicji, krytykował politykę fiskalną Wiednia (W sprawie projektowanego opodatkowania nafty, Lw. 1877, O rządowym projekcie ustawy o opodatkowaniu nafty, Lw. 1880). Był także rzecznikiem budowy kanału Wisła–Dniestr i krytykował Koło Polskie za mało energiczne starania (Czesi i projekta budowy dróg wodnych w Galicji, Lw. 1908).

Za jedną z przyczyn niedorozwoju gospodarczego Galicji uznał M. problem żydowski. Postulował więc ograniczenie wpływu Żydów na sprawy społeczne i polityczne, handel, przemysł i rolnictwo, domagał się wprowadzenia kontroli nad działalnością kahałów, wreszcie nawoływał do bojkotu ekonomicznego Żydów. Dn. 31 X 1879 wystosował do Rady Państwa petycję o zrównanie Żydów w obliczu prawa z wyznawcami innych religii; petycja ta, mimo odrzucenia jej przez Koło Polskie, wniesiona została do Izby Deputowanych przez solidaryzującego się z M-em posła I. Kamińskiego. Oddzielnie ogłosił M. Eine Petition an die oesterreichische Reichsvertretung in Betreff der Judenfrage (Lw. 1879) oraz książkę Żydzi. Studium społeczne (Lw. 1879). Wnioski M-a wywołały duże wrażenie i wzburzenie, a jego stanowisko spotkało się zarówno z aprobatą, jak i krytyką prasy polskiej oraz namiętnymi atakami ze strony organizacji żydowskich, głównie «Szomer Izraela». W odpowiedzi swym antagonistom M. wystąpił z dalszymi broszurami: O metodzie i celach rozpraw nad kwestią żydowską (Lw. 1879), Siedem próśb wniesionych do sejmu w sesji z r. 1880 w sprawie równouprawnienia Żydów (Lw. 1880). W latach późniejszych zwalczał ruch syjonistyczny (artykuły w „Gazecie Narodowej” pt. Narodowość żydowska w 1884 r. oraz książka Żydowscy radykaliści, Lw. 1893). Niektóre z wniosków M-a zyskały aprobatę galicyjskiego sejmu krajowego.

M. wielokrotnie wypowiadał się za porozumieniem polsko-ukraińskim. Związany z A. Sapiehą, zmierzał w czerwcu 1882 z jego ramienia do stworzenia propolskiego stronnictwa wśród galicyjskich Ukraińców, zdolnego do przeprowadzenia ugody, co nie dało jednak pozytywnego rezultatu. Pisał o potrzebie równouprawnienia Polaków i Ukraińców, lecz generalnie bronił polskiego stanu posiadania (m. in. Katechizm obywatelski dla Polaków i Rusinów w Galicji i w Krakowskiem, Lw. 1884, Kwestia ruska w Galicji, Lw. 1889). Zwalczał też bez różnicy wszystkie ugrupowania ukraińskie. W sprawie chłopskiej głosił hasła solidarystyczne, doradzał zakładanie instytucji kredytowych mogących sprostać rzeczywistym potrzebom wsi, głównie kas oszczędności i banków włościańskich (Gminne kasy pożyczkowe, Lw. 1868, O c. k. uprzewilejowanym galicyjskim zakładzie kredytowym włościańskim we Lwowie, Lw. 1878, Sprawa kredytu włościańskiego w Galicji, Lw. 1894, Asekuracja włościan, Lw. 1896).

Jako czołowy współpracownik „Gazety Narodowej” stał M. na prawym skrzydle obozu «demokratów». Związany z J. Dobrzańskim (Wolski czy Dobrzański? Głos wyborcy lwowskiego w sprawie kandydatur na krzesło poselskie w Radzie Państwa, Lw. 1877), ogłosił w r. 1879 broszurę przeciw konserwatystom krakowskim (Stańczyki a konserwatyzm polski, Lw. 1879). W r. 1881 obrany został do sejmu krajowego z okręgu gmin wiejskich Lwów–Winniki–Szczerzec; mandat ten piastował do r. 1914. W sejmie należał do tzw. «Koła posłów włościańskich», a także do polskiego Klubu Demokratycznego, ale wystąpił zeń w r. 1898 i przechylił się do Unii Konserwatywnej. Wypowiadał się za likwidacją prawa propinacji, komasacją gruntów chłopskich, budową szkół, programowym działaniem na rzecz podniesienia gospodarki chłopskiej i stanu zdrowotnego wsi (List otwarty do właścicieli prawa propinacji, Lw. 1884, Sprawy włościańskie w sejmie, Lw. 1887). W licznych broszurach dla chłopów przedstawiał swą działalność poselską oraz przebieg obrad sejmowych. W większości przeważał ton paternalistyczny. Otwarcie też pisał, że kandydaci chłopscy nie są w stanie sprostać obowiązkom posła sejmowego i parlamentarnego (m. in. O wyborze posłów do wiedeńskiej Rady Państwa, Lw. 1885). Tym bardziej przeciwstawiał się postulatom reformy rolnej i parcelacji majątków obszarniczych. W l. 1896–1906 był posłem do Rady Państwa z okręgu gmin wiejskich Lwów–Gródek–Jaworów i pełnił funkcje sekretarza Koła Polskiego. Formalnie wciąż należąc do «demokratów bezprzymiotnikowych», w czasie dyskusji nad reformą wyborczą solidaryzował się z konserwatystami. W Radzie Państwa zasiadał w wielu komisjach zajmujących się problemami ekonomicznymi, brał także udział w pracach tzw. «Związku rolniczego» utworzonego z posłów kurii wiejskiej do Rady Państwa. Wielokrotnie poruszał w Izbie problemy gospodarcze Galicji, domagając się poparcia rządu dla rolnictwa, handlu i przemysłu, budowy dróg wodnych, regulacji rzek, budowy linii kolejowych. W l. 1887–1914 był członkiem «Komisji Krajowej dla spraw przemysłowych», w której pełnił także funkcje sekretarza (Opieka kraju nad szkolnictwem przemysłowym w Galicji, Lw. 1887).

M. był członkiem władz wielu towarzystw i organizacji galicyjskich, m. in. od r. 1887 Wydziału Związku Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodarczych we Lwowie, w l. 1887–9 i 1893 wiceprezesem Związku, a od r. 1888 wydawcą i redaktorem odpowiedzialnym dwutygodnika „Związek”, dalej od r. 1887 członkiem Wydziału Tow. Wzajemnej Pomocy Oficjalistów Prywatnych, członkiem-założycielem, a następnie członkiem honorowym Stowarzyszenia Rękodzielników Lwowskich «Gwiazda», Galicyjskiego Tow. Pszczelniczo-Ogrodniczego we Lwowie (sekretarz, a od r. 1886 wiceprezes), Koła Literackiego we Lwowie. Był także członkiem Polskiego Tow. Handlowo-Geograficznego, które opiekowało się emigrantami polskimi w Brazylii. Pragnął przeciwdziałać emigracji poprzez zorganizowanie w Galicji dużych robót drogowych. Działał również w Tow. Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania z r. 1863/4 we Lwowie. Napisał wspólnie z W. Terenkoczym Dwadzieścia lat Związku Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodarczych w Galicji (Lw. 1894). Ulegając z czasem wpływom wschodniogalicyjskich konserwatystów, tzw. podolaków, zbliżył się poprzez nich do Narodowej Demokracji, ale do niej nie należał. W r. 1907 wszedł do opanowanej przez Narodową Demokrację «Rady Narodowej» organizującej we Lwowie wybory sejmowe pod hasłem walki z Ukraińcami. W listopadzie 1912 wszedł do tzw. Komitetu Obywatelskiego powołanego przez Radę Narodową, który miał być przeciwwagą Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych.

We wrześniu 1914 pozostał w zajętym przez Rosjan Lwowie i współpracował z prasą endecką, a w konsekwencji po uwolnieniu Lwowa w r. 1915 został przez Austriaków postawiony przed sąd wojskowy i za «zdradę stanu» (z powodu artykułu Rola Polaków w Wiedniu, ogłoszonego w listopadzie 1914 w „Dzienniku Polskim”) skazany na rok więzienia. Uwolniony przed czasem na skutek licznych interwencji, wyszedł z więzienia z nadszarpniętym zdrowiem. Wówczas też dziennikarze lwowscy w dowód szacunku obwołali M-a w r. 1917 honorowym członkiem Tow. Dziennikarzy Polskich. Ogłosił wówczas studium Wyniki samorządu w Galicji (Lw. 1916), w którym podkreślał dodatnie osiągnięcia autonomii galicyjskiej. W styczniu 1919 napisał broszurę Sprawa ruska i kongres pokojowy. Referat opracowany dla Polskiego Biura Prac Kongresowych (Lw. 1919), w której, opowiadając się za odbudową państwa w granicach z r. 1772, postulował jednocześnie stworzenie federacji Polski, Litwy i Rusi, przy czym tę ostatnią miały ze stolicą we Lwowie składać: Wołyń, Podole, Ukraina Prawobrzeżna bez Kijowa oraz Galicja Wschodnia. W t. r. napisał obszerną broszurę Żydowska polityka narodowa obecnej doby (W. 1919), w której powtórzył swe poprzednie argumenty antysemickie. W niepodległej Polsce za udział w powstaniu styczniowym otrzymał stopień podporucznika i rentę.

M. zmarł 11 XII 1919 we Lwowie, pochowany został na cmentarzu Łyczakowskim. Żonaty dwukrotnie: z Wiktorią Merunowiczówną (1875?) oraz Adolfiną z Morwiców (1907 lub 1908?), pozostawił z pierwszego małżeństwa dzieci: Mariana, Jana (zm. 1914) i Marię Krukowską (zm. 1912).

 

Fot. w: [Dąbrowski J.] J. Grabiec, Rok 1863, P. 1913 (fot. zbiorowe uczestników powstania, zamieszkałych we Lwowie); – Estreicher w. XIX; W. Enc. Ilustr.; Lewak–Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog; – Buszko J., Sejmowa reforma wyborcza w Galicji 1905–1914, W. 1956; Chołodecki Białynia J., Cmentarzyska i groby naszych bohaterów z lat 1794–1864 na terenie Wschodniej Małopolski, Lw. 1928 s. 31; tenże, Księga pamiątkowa w czterdziestą rocznicę powstania r. 1863/1864, Lw. 1904 s. 300; tenże, Półwiekowa przeszłość Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży Rękodzielniczej „Skała” we Lwowie, Lw. 1906 s. 112 (fot.), 173; Dunin-Wąsowicz K., Czasopiśmiennictwo ludowe w Galicji, Wr. 1952; Feldman W., Stronnictwa i programy polityczne w Galicji 1846–1906, Kr. 1907 (II) 38, 45, 275–6; Garlicki A., Geneza Legionów, W. 1964; Groniowski K., Polska emigracja zarobkowa w Brazylii 1871–1914, Wr. 1972; Iwachów P., Stowarzyszenie „Gwiazda”, Lw. 1938 s. 66; Kieniewicz S., Adam Sapieha (1828–1903), Lw. 1939; Miasto Lwów w okresie samorządu 1870–1895, Lw. 1896 s. 179; Zdrada J., Lwowska „Ojczyzna” z roku 1875, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 15: 1969 [druk.] 1970; – Limanowski B., Pamiętniki (1870–1907), W. 1958; Schmitt H., Listy do żony (1845–1880), Wr. 1961; Spraw. stenogr. sejmu krajowego galicyjskiego, 1881–1914; Stenographische Protokolle über die Sitzungen des oesterreichischen Reichsrathes, Wien 1898–1907; Szematyzmy Król. Galicji; – „Czas” 1919 nr 324; „Gaz. Lwow.” 1919 nr 287 i 289; „Gaz. Wieczorna” 1919 nr 4979; „Głos Narodu” 1919 nr 306, 308; „Goniec Krak.” 1919 nr 337; „Kur. Lwow.” 1919 nr 339, 340; „Nowa Ref.” 1919 nr 445; „Wiek Nowy” 1919 nr 5569; – B. Jag.: rkp. 6519, 7885, 8085; B. Ossol.: rkp. 6515, 13146, 13440; B. PAN w Kr.: rkp. 7125, 7215.

Jerzy Zdrada

 

 
 

Powiązane zdjęcia

   

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Hilary Minc

1905-08-24 - 1974-11-26
ekonomista
 

Henryk Strzelecki

1819-07-14 - 1901-07-16
leśnik
 

Julian Cezary Paszkiewicz

1831-09-01 - 1912-01-20
ziemianin
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.