Szczuka Wacław h. Grabie (ok. 1630–1699), podkomorzy wiski, kuchmistrz koronny, pułkownik piechoty, rotmistrz jazdy.
Pochodził ze średniozamożnej szlachty, rozrodzonej i osiadłej w ziemi wiskiej (woj. mazowieckie), należał do linii dziedziczącej na Szczukach-Falisławach (Baranach). Był synem Jana, sędziego mielnickiego, i Katarzyny z Popowskich. Miał braci: Kazimierza Jana (zob.) i Jana oraz siostrę Annę, żonę Jana Rostkowskiego i być może w drugim małżeństwie Klemensa Ciszowskiego. Był dalszym krewnym Stanisława Antoniego Szczuki (zob.).
Możliwe, że uczył się S. w kolegium jezuickim w Reszlu. Uczestniczył w walkach z wojskami szwedzkimi w latach «potopu», a następnie przebywał na dworze króla Jana Kazimierza u boku swego starszego brata, Kazimierza Jana, cieszącego się zaufaniem pary monarszej. Przed 16 IX 1668 został miecznikiem wiskim i dworzaninem pokojowym. Wziął udział w elekcji Michała Korybuta Wiśniowieckiego w r. 1669 z ziemią wiską. W r. 1672, zapewne w grudniu, awansował na urząd stolnika wiskiego. Jako towarzysz chorągwi jazdy kor. uczestniczył w kampanii chocimskiej 1673 r. Za zasługi wojenne otrzymał t.r. star. piaseczyńskie w woj. mazowieckim, wraz z wójtostwem Piaseczno, które przekazał płk. piechoty Janowi Karolowi Wolfowi, a ponadto star. obornickie (woj. poznańskie) z wójtostwem Oborniki, które to królewszczyzny scedował por. jazdy Sewerynowi Kęsickiemu i jego żonie. Przynajmniej od marca 1674 był tenutariuszem wójtostwa przemyskiego. Na elekcji w maju t.r. oddał głos na Jana Sobieskiego. W towarzystwie brata, Kazimierza Jana, udał się w r. 1675 w podróż po Europie, m.in. do Francji i Włoch. Pod dowództwem króla Jana III Sobieskiego uczestniczył S. jako towarzysz jazdy kor. w kampanii lwowskiej 1675 r. i żórawińskiej 1676 r. W r. 1676 brat bezskutecznie zabiegał o uzyskanie dla niego stopnia wojskowego. Z nadania królewskiego otrzymał w lipcu 1678 dobra Rakończyki z wsiami Wierzby i Hajdany w woj. wileńskim.
Sejm 1683 r. wyznaczył S-ę do komisji do rozgraniczenia woj. mazowieckiego z Księstwem Pruskim (Prusami Książęcymi). W trakcie przygotowań do kampanii antytureckiej t.r. otrzymał S. szefostwo komputowego regimentu piechoty, który w wyniku werbunku na Mazowszu osiągnął w drugim kwartale liczebność 276 porcji (ok. 250 żołnierzy); faktycznym dowódcą jednostki został ppłk Weretycz. Regiment wyruszył spod Krakowa na Wiedeń w głównej kolumnie wojsk Jana III, po czym został włączony do brygady piechoty płk. Stanisława Morsztyna. Podczas przemarszu 12 IX przez Las Wiedeński piechurzy S-i konwojowali działa i wozy amunicyjne, a po wyjściu na polskie prawe skrzydło, dowodzone przez hetmana w. kor. Stanisława Jabłonowskiego, torowali drogę kawalerii hetmańskiej doliną strumienia Alsbach na wieś Dornbach, walcząc z oddziałami janczarów. Po przełamaniu obrony tureckiej w rozstrzygającej fazie starcia ze zgrupowaniem Abazy Sary Husseina, piechurzy wkroczyli do głównego obozu osmańskiego. Pod koniec września S. zachorował i w dalszych walkach nie brał udziału. W drugiej bitwie pod Parkanami (9 X) jego regiment stracił ok. jedną trzecią żołnierzy, a po powrocie do Rzpltej w grudniu t.r. został zakwaterowany w ziemi sieradzkiej. W 1. poł. r. 1684 zatrudnił S. specjalnego «werbunkarza», który dokonywał zaciągów na Mazowszu; w drugim kwartale t.r. regiment został odtworzony w stanie pierwotnym. S. być może posłował na sejm 1685 r.; wiadomo, że został na nim wyznaczony do komisji do rewizji skarbu kor. Jednostka S-i uczestniczyła w tym czasie w kampaniach wojennych: podolskiej 1684 r., bukowińskiej 1685 r. i mołdawskiej 1686 r. oraz walkach pod Kamieńcem Podolskim w l. 1688–9. S. był w l. 1687–9 tytularnym rotmistrzem chorągwi husarskiej (po woj. płockim Samuelu Prażmowskim), która pod dowództwem nieznanego z nazwiska porucznika stacjonowała w rezydencjach Jana III. W listopadzie 1688 wybrano S-ę z koła generalnego wojska kor. na posła na sejm 1688/9 r. W r. 1688 referendarz kor. S. A. Szczuka scedował mu star. wąwolnickie w woj. lubelskim oraz star. wiskie w woj. mazowieckim. Mimo iż S. nie należał do grupy zawodowych oficerów, brat i referendarz kor. starali się o zapewnienie mu dalszych awansów; brat planował nawet w r. 1691 przedstawić jego kandydaturę do wakującej buławy polnej kor. Regiment S-i, składający się z pięciu kompanii piechoty i dragonii, przebywający zwykle po r. 1691 u boku Jana III, był w niektórych źródłach z l. 1693–4 określany jako gwardia królewska «dragońska», a kilka jego kompanii piechoty i dragonii uczestniczyło w walkach na Podolu i w Mołdawii.
Na sejmie 1690 r. wybrano S-ę do deputacji do boku króla na czas planowanej kampanii przeciw Turcji. W maju t.r. dowodził S. eskortą komisarzy polskich, delegowanych na ceremonię hołdu składanego w Królewcu elektorowi brandenburskiemu Fryderykowi III przez poddanych pruskich. Od początku l. dziewięćdziesiątych datuje się ożywiona działalność S-i na sejmikach wiskich; wiązało się to niewątpliwie ze staraniami o uzyskanie urzędu podkomorzego. Na sejmiku elekcyjnym na ten urząd 17 XII 1692 trzej pozostali kandydaci ustąpili mu za wstawiennictwem królewskim tej godności; Jan III podpisał S-ce przywilej na podkomorostwo 2 IX 1693. S. był posłem z ziemi wiskiej na oba sejmy 1693 r., a także na sejm 1695 r. Podczas uroczystości weselnych królewny Teresy Kunegundy z elektorem bawarskim Maksymilianem II Emanuelem (15–18 VIII 1694) w Warszawie, wspólnie z Jerzym Dominikiem Lubomirskim, podstolim kor., «potrawy od samej kuchni [...] do stołu pańskiego prowadzili»; jednak oficjalną nominację na urząd kuchmistrza kor. otrzymał S. dopiero 15 IX 1694. W l. 1693–4 często przebywał na dworze Jana III, gdzie towarzyszył parze królewskiej podczas obiadów, spotkań towarzyskich i gry w karty. W okresie bezkrólewia po śmierci Jana III został w r. 1696 obrany sędzią kapturowym ziemi wiskiej. Posłował na sejm konwokacyjny t.r. i podpisał akt konfederacji, zawiązanej po zerwanej konwokacji. Wszedł wówczas do komisji do rewizji żup wielickich. Swoją ziemię reprezentował na sejmie elekcyjnym 1697 r., na którym opowiedział się za elektorem saskim Fryderykiem Augustem. W r. 1699 posłował na sejm pacyfikacyjny; wybrano go na nim do komisji do rozstrzygnięcia sporów granicznych między Prusami Książęcymi a woj. mazowieckim i podlaskim. S. odziedziczył część wsi Szczuki-Falisławy; w r. 1684 wyraził zgodę na sprzedaż S. A. Szczuce tej części, a także części należących do krewnych.
S. zmarł 14 VIII 1699. S. rodziny nie założył. Jego siostrzeńcem był Adam Franciszek Rostkowski (zob.).
Akta miasta Przemyśla, Katalog Archiwum Aktów Dawnych miasta Przemyśla, Przemyśl 2000 II cz. 1; Elektorowie; Elektorów poczet; Niesiecki, VIII; Urzędnicy, X; Żychliński, XVIII 120; – Brodzicki C., Wizna w latach 1529–2000, Wizna 2000; Chowaniec C., Wyprawa Sobieskiego do Mołdawii w 1686 r., „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 4: 1931 s. 328; Ciara S., Senatorowie i dygnitarze koronni w drugiej połowie XVII w., Wr. 1990; Dybaś B., Sejm pacyfikacyjny w 1699 r., Tor. 1991; Fabiani B., Warszawska Pensja Panien Wizytek w latach 1655–1680, w: Warszawa XVI–XVII wieku, W. 1977 z. 2 (Szczuczanka, Szczuka Kazimierz); Gierowski J., Sejmik generalny Księstwa Mazowieckiego, Wr. 1948 s. 204 (jako star. serocki); Gmiterek H., Aktywność gospodarcza Stanisława Antoniego Szczuki w Lubelskiem na przełomie XVII–XVIII wieku, w: Między Lwowem a Wrocławiem, Red. B. Rok, J. Maroń, Wr. 2006 s. 599–600; Grochowska I., Stanisław Antoni Szczuka – jego działalność w ziemi wiskiej 1682–1710, W. 1989; Janas E., Z dziejów Wąwolnicy w XVII i XVIII w., w: Dzieje Wąwolnicy (do roku 1918), Red. S. Partycki, Wąwolnica 1992 s. 76; Komaszyński M., Teresa Kunegunda Sobieska, W. 1982; Michałowska A., Stanisław Antoni Szczuka – początki kariery patrona, „Kwart. Hist.” T. 102: 1995 s. 63, 66, 68; Wagner M., Kadra oficerska armii koronnej w II połowie XVII w., Tor. 1995 s. 150; tenże, Wojna polsko-turecka w latach 1672–1676, Zabrze 2009 II 191–2; Wimmer, Materiały do zagadnienia organizacji armii, VIII cz. 1, IX cz. 1; Wimmer J., Wiedeń 1683. Dzieje kampanii i bitwy, W. 1983; tenże, Wojsko Rzeczypospolitej w dobie wojny północnej, W. 1956; Wiśniewski J., Podkanclerzy Stanisław Antoni Szczuka a geneza, rozrost i rozpad dóbr szczuczyńskich, „Studia i Mater. do Dziej. Pow. Grajewskiego” T. 1: 1975 s. 256–7; Wojtasik J., Ostatnia rozprawa zbrojna z Turkami i Tatarami, „Studia i Mater. do Hist. Wojsk.” T. 13: 1968 cz. 2 s. 113, 142; tenże, Podhajce 1698, W. 1990 s. 100; Woliński J., Relacja komisarzy polskich na hołd królewiecki 1690 r., „Zap. Hist.” T. 26: 1961 z. 3 s. 75; Zielińska T., Magnateria polska epoki saskiej, Wr. 1977; – Akta do dziej. Jana III, s. 340, 424, 441; Akta grodz. i ziem., X; Akta sejmiku podolskiego in hostico 1672–1698, Wyd. J. Stolnicki, Kr. 2002; Akta sejmikowe woj. krak., V; Listy Jana Sobieskiego, Wyd. A. Helcel, Kr. 1860 s. 160, 396–7; Sarnecki K., Pamiętniki z czasów Jana III Sobieskiego, Wyd. J. Woliński, Wr. 1958; Sobieski J., Listy do Marysieńki, Wyd. L. Kukulski, W. 1970; Vol. leg., V 311, 667, 713, 772, 841, 844, 855, VI 70; Wojtasik J., Materiały do kampanii 1698 r., „Studia i Mater. do Hist. Wojsk.” T. 15: 1969 s. 278; – AGAD: Metryka Kor., t. 210 k. 826–37, t. 397 k. 27–32, Sigillaty, t. 12 k. 78 t. 14 k. 63, 114, t. 15 s. 60, 66, 297, Arch. Publ. Potockich, rkp. 162 t. 1 k. 85–6, t. 2 k. 293, rkp. 163 t. IV s. 742–5, rkp.163a t. 7 s. 1–4, 9–11, 213–16, 403–8, 527–9, 584, 587–8, 599–600, 613, 637–40, 706, 752, 989, 1041, 1085–6, 1165, 1198, 1202, 1251, t. 9 s. 41, t. 10 s. 431–3, 641–3, t. 18 k. 92, t. 20 k. 425–7, t. 19 s. 190, t. 22 s. 739–40, 755–6, t. 24 s. 319, 343, 452, 638, 933–5, t. 26 s. 87, rkp. 346 s. 15–16, Arch. Radziwiłłów, Dz. VII t. 9 nr 65d, Akta Skarbowo-Wojsk., Dz. 86 nr 76, 124; AP w Kr.: rkp. 123 s. 37–9; B. Czart.: rkp. 179 s. 229, rkp. 184 s. 353–7, rkp. 1668 s. 221–3, rkp. 2592, 2656, 2679, 2699; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 8350 k. 526–6v, 527–39v, 545, 554, 567v, 569; B. Ossol.: rkp. 250 s. 283–8, rkp. 12806 I k. 170–2.
Marek Wagner