Niedźwiecki Wiktor Leonard (1811–1892), emigrant po powstaniu listopadowym, sekretarz Władysława Zamoyskiego. Ur. 13 I w Grodnie, w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Był synem Józefa, urzędnika. Po ukończeniu szkoły w Sejnach, gdzie kolegował z Antonim Bukatym i Hieronimem Kajsiewiczem, zapisał się w r. 1829 na Wydział Prawa i Administracji Uniw. Warsz., ale studia musiał przerwać z powodu wybuchu powstania listopadowego. Wstąpił do kierowanej przez Krystyna Lacha-Szyrmę Gwardii Akademickiej, a po jej rozwiązaniu 4 II 1831 przeniesiony został w stopniu podchorążego do 23 p. piechoty, z którym odbył całą kampanię i internowany został po przekroczeniu granicy pruskiej 5 X 1831. Po zwolnieniu z więzienia w Kwidzyniu, wraz z 8 kolegami, udał się przez Gdańsk do Londynu, dokąd przybył 9 VI 1832. Przerwane powstaniem studia kontynuował w Anglii, uczęszczając w r. 1833 do Royal College of Surgeons, gdzie słuchał m. in. wykładów Richarda Owena. Oprócz tego studiował tam literaturę angielską, historię, chemię i mechanikę. Dzięki pomocy Krystyna Lacha-Szyrmy dostał dorywczą pracę w Tow. Literackim Przyjaciół Polski (TLPP) w Londynie. Zarabiał także przepisywaniem różnych dokumentów dla Adama Czartoryskiego. Zmieniał kilkakrotnie zajęcie, pracując przy likwidacji księgarni Treuttel i Würtze, dla której sporządził katalog książek, potem pracował u bankiera procesującego się z rządem angielskim o pieniądze, następnie w kantorze kupieckim, przez pewien czas był sekretarzem lorda Dudleya Stuarta. Od r. 1836 do lipca 1838 pracował u dra Dionysiusa Lardnera, naukowca i wydawcy. Dzięki różnorodności tych zajęć nauczył się księgowości, zasad bibliotekarstwa, prowadzenia korespondencji, a także zetknął się ze sprawami wydawniczymi. Wszystkie te umiejętności przydały mu się w dalszym życiu, szczególnie zaś znajomość języka angielskiego, dzięki czemu w r. 1835 mógł prowadzić kurs nauki tego języka dla kolegów emigrantów, zorganizowany przez Tow. Wzajemnego Oświecania się. Zwiedził także w tym czasie Anglię i Szkocję.

Do stałych zajęć N-ego należało opisywanie życia emigracji polskiej w Anglii i wydarzeń politycznych. Korespondencje te ukazywały się w l. 1836–9 w „Roczniku Emigracji Polskiej” i „Kronice Emigracji Polskiej”. Był N. również agentem księgarni Aleksandra Jełowickiego i Eustachego Januszkiewicza w Paryżu i zajmował się kolportażem prasy polskiej. Bliski kontakt utrzymywał z A. Bukatym, któremu pomagał finansowo i którego uważał za najwybitniejszy umysł wśród współczesnych. Jednak wyczerpująca praca u Lardnera i mnóstwo zajęć na rzecz emigracji wyczerpały zdrowie N-ego. Zaczął chorować na płuca. Ponieważ otrzymywał zapomogę udzielaną emigrantom polskim przez rząd angielski, która wynosiła 26 funtów rocznie (otrzymywał ją od 10 VI 1834 do 28 VIII 1840), mógł pozwolić sobie na pracę z niższym wynagrodzeniem, ale musiał zaprzestać udzielania pomocy rodzicom i bratu Stanisławowi w kraju. W sierpniu i wrześniu 1838 zastępował K. Lacha-Szyrmę w TLPP, a w październiku t.r. podjął pracę wychowawcy w szkole pod Londynem. Nie odpowiadały mu jednak stosowane tam metody wychowawcze, tak że z zadowoleniem przyjął propozycję Władysława Zamoyskiego wyjazdu do Belgii. Spędził tam z późniejszym swoim chlebodawcą okres od stycznia do marca 1839. Wyjazd ten umożliwił wzajemne poznanie i w następstwie tego 28 IX 1839 N. przyjął pracę sekretarza u W. Zamoyskiego z pensją 100 fr. miesięcznie i mieszkaniem. Ponadto Zamoyski obiecał odkładać pewną kwotę na zabezpieczenie N-emu starości. Kilka lat później Zamoyski, zadowolony z pracy sekretarza, zapisał N-emu 5000 fr., od której to sumy N. otrzymywał rocznie procenty. N. ze swej strony zobowiązał się współpracować z obozem Adama Czartoryskiego, dotychczas bowiem nie należał do żadnego ugrupowania. Przyjaźnił się z wieloma ludźmi bez względu na ich poglądy polityczne, sam skłaniał się ku polityce stronnictw prawicowych, starając się jednak nie mieszać do sporów politycznych, które, jak twierdził, szkodzą sprawie polskiej i nie przyczynią się do odzyskania niepodległości. Bardzo ostro przeciwstawiał się jedynie radykalnym Gromadom Ludu Polskiego, które działały na wyspie Jersey. Związanie się z Zamoyskim było więc przełomem w życiu N-ego nie tylko dlatego, że od listopada 1839 przeniósł się na stałe do Paryża, ale dlatego również, iż stał się zwolennikiem i wykonawcą prac prowadzonych przez obóz Czartoryskiego. Prowadził Zamoyskiemu korespondencję, załatwiał jego sprawy w Paryżu, chodził na spotkania i zebrania oraz w czasie częstych podróży Zamoyskiego donosił mu o wszystkim, co działo się wśród emigracji. Czasem jeździł do Londynu, a w l. 1856–8 był dwukrotnie w Turcji, pełniąc wtedy także funkcję sekretarza przy dowództwie dywizji kozaków sułtańskich. Przez czas pobytu na Wschodzie przesyłał korespondencje, które ukazywały się w „Wiadomościach Polskich”. Kilkakrotnie jeździł do Hawru, ponieważ opiekował się Polakami emigrującymi do Ameryki.

Obowiązki sekretarza, które pełnił do śmierci Zamoyskiego, pozostawiały N-emu czas na prowadzenie życia towarzyskiego i zajmowanie się własnymi upodobaniami. Chodził bardzo często do teatru i na koncerty, dużo czytał. Bywał w domu Adama Mickiewicza, uczył jego dzieci kaligrafii, przyjaźnił się z Juliuszem Słowackim. Wyjeżdżając do Frankfurtu jemu powierzył Słowacki nadzór nad drukiem „Beniowskiego”, z czego zresztą N. nie wywiązał się w sposób zadowalający. N. wydawał także prace A. Bukatego i Tomasza Augusta Olizarowskiego. Zorganizował przy pomocy finansowej Zamoyskiego stenografowanie wykładów Mickiewicza w Collège de France. N. interesował się także zagadnieniami językowymi. W r. 1859 ogłosił w dodatku miesięcznym do krakowskiego „Czasu” artykuł Poszukiwania nad jednością mowy ludzkiej ze względów bożoznawczych, a na wystawie w r. 1877 przedstawił wzory pisowni wg wynalezionej przez siebie metody kaligraficznej. Był członkiem wielu towarzystw emigracyjnych. W r. 1835 gen. Józef Bem powołał go na członka korespondenta Tow. Politechnicznego w Paryżu. Od r. 1838 był członkiem korespondentem wydziału statystycznego Tow. Literackiego w Paryżu, a od r. 1852 członkiem zwycz. tego Towarzystwa. Od r. 1840 należał do Klubu Polskiego, a od r. 1849 do Tow. Literackiego Polskiego w Dijon. Od r. 1867 był członkiem emigracyjnego Stowarzyszenia Podatkowego. W r. 1882 powołano go na członka honorowego Byłych Uczniów Szkoły Polskiej. Interesował się szczególnie twórczością Józefa M. Hoene-Wrońskiego. Zabiegał o propagowanie jego idei mesjanistycznej i jego naukowych odkryć oraz wynalazków. Po śmierci żony Hoene-Wrońskiego w r. 1865 rozpoczął starania o zdobycie funduszy na publikację dotychczas nie wydanych pism filozofa, sam też ogłosił kilka jego prac. Prowadził szeroką korespondencję, starając się zainteresować Hoene-Wrońskim i jego spuścizną liczne zagraniczne towarzystwa naukowe. Dzięki zabiegom N-ego Jan Działyński zakupił do Biblioteki Kórnickiej większość rękopisów Hoene-Wrońskiego. Po śmierci Zamoyskiego w r. 1868 odsunął się N. od działalności politycznej, ale nadał związany był z rodziną Zamoyskich, sekretarzował generałowej Jadwidze Zamoyskiej, opiekował się jej majątkiem w Paryżu, stał się przyjacielem rodziny. Mieszkał w Bibliotece Polskiej na Quai d’Orléans, gdzie zmarł 13 XII 1892 w stanie bezżennym. Pochowany został na cmentarzu Montmorency pod Paryżem.

N. miał umysł niezbyt głęboki, ale był bystry, inteligentny i był dobrym obserwatorem. Interesował się nie tylko wydarzeniami większej wagi, ale lubił także plotki, zapisywał drobne zdarzenia z życia prywatnego emigrantów. Dzięki temu jego korespondencja i dzienniki są kopalnią wiadomości dla badaczy dziejów emigracji polskiej po r. 1831. Archiwum N-ego zachowało się prawie w całości w zbiorach Biblioteki Kórnickiej, mimo że N., sporządzając testament w r. 1856, nakazał zniszczenie listów z wyjątkiem korespondencji z Hoene-Wrońskim i A. Bukatym oraz not związanych z prelekcjami Mickiewicza.

Nowy Korbut, VIII, IX; Lista imienna uczniów Królewskiego Warszawskiego Uniwersytetu w r.b. 1829/30, W. 1830; Paszkiewicz M., Lista emigrantów polskich w W. Brytanii otrzymujących zasiłki od rządu brytyjskiego w l. 1834–1899, Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., II; – Chojnacki W., Dąbrowski J., Krystyn Lach-Szyrma, Olsztyn 1971; Copson-Niećko M., British religious denominations and the Poles between 1832 and 1870, „Antemurale” T. 16: 1972 s. 41–94 (passim); Jasińska S., Słowacki w zapiskach L. N-ego, „Pam. B. Kórn.” 1947 z. 4 s. 208–15; Kalendarz życia i twórczości Juliusza Słowackiego, Wr. 1960; Kamiński L., Listy L. N-ego, „Przegl. Human.” 1973 nr 2 s. 153–62; Konarska B., W kręgu Hotelu Lambert, W. 1972; Makowiecka Z., Brat Adam, W. 1975; Płoszewski L., Mickiewicz w korespondencji i zapiskach L. N-ego, „Pam. B. Kórn.” 1958 z. 6 s. 189–285 (fot.); Sawrymowicz E., L. Niedźwiecki i jego korespondencja, „Roczn. Tow. Liter. im. A. Mickiewicza” 1973 s. 63–84; Straszewska M., Życie literackie Wielkiej Emigracji we Francji 1831–1840, W. 1970; – Jenerał Zamoyski, P. 1918–30 IV–VI; Norwid C., Pisma wszystkie, Wyd. J. W. Gomulicki, W. 1971 IX–X (Listy), W. 1976 XI (Aneksy); Zamoyska J., Wspomnienia, Londyn 1961; – „Bulletin Polonais” 1893 nr 60; – B. Czart.: rkp. III 5472, Ew. 1558, 1510; B. Jag.: rkp nr 7733 III k. 52, nr 6523 IV k. 125–7; B. Kórn.: rkp. 2403–2417, 2419; B. PAN w Kr.: rkp. 7893 k. 27; B. Pol. w Paryżu: rkp 491 (Papiery emigrantów); – Listy L. N-ego przygotowane do druku pod red. E. Sawrymowicza w zespole Pracowni Romantyzmu Instytutu Filologii Polskiej Uniw. Warsz.

Barbara Konarska