Marczewski Witold (1832–1903), inżynier, członek kierownictwa obozu «czerwonych» w powstaniu styczniowym. Ur. w Wierzbicy w gub. płockiej, był synem Floriana, bratem Bronisława (zob.). W r. 1850 ukończył gimnazjum realne w Warszawie; gdzie uzyskał dyplom inżyniera, nie wiadomo. W r. 1856 wszedł do zarządu Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, gdzie został wkrótce naczelnikiem wydziału technicznego, potem też Warszawsko-Bydgoskiej; brał udział (wraz z bratem Bronisławem) w projektowaniu tras: Ząbkowice–Sosnowiec i jej odnóg oraz Piotrków–Sandomierz, nadzorował jako naczelny inżynier budowę linii Łowicz–Aleksandrów jako fragmentu linii Warszawa–Bydgoszcz W tym też czasie odbył podróż do Francji, Anglii, Niemiec. W założonym przez siebie, wraz z bratem Bronisławem, „Dzienniku Polytechnicznym” ogłosił w r. 1860 artykuł o budowie kesonów mostu na Renie w Kehl, a w l. 1860–1 szereg innych artykułów z zakresu budowy mostów żelaznych, młynów parowych i sposobów przechowywania zboża. Wczesną jesienią 1861 obiecać miał gen. L. Mierosławskiemu w czasie bytności w Paryżu, że w ciągu roku dostarczy mu na broń 800 tys. franków, z czego się nie wywiązał. Tak twierdzi Mierosławski, inne źródła na ten temat milczą. Dn. 17 X t. r. M. należał do grona założycieli tzw. Komitetu Miejskiego i prawdopodobnie też do jego pierwszego składu, w jego mieszkaniu (na wprost Dworca Wiedeńskiego) Komitet nieraz obradował. M. reprezentował w nim skrzydło umiarkowane, istnieją zaś poszlaki, że kontaktował się też z Dyrekcją «białych»: K. Majewskim, a nawet z L. Kronenbergiem. W końcu maja 1862 M. pośredniczył przy fuzji Komitetu Miejskiego z Komitetem Akademickim i wszedł w skład wyłonionej wtedy wspólnej władzy obozu «czerwonych». W czerwcu przeciwstawiał się planowi J. Dąbrowskiego natychmiastowego powstania i uczestniczył w dwu kolejnych zamachach, z których wyłonił się Komitet Centralny Narodowy (KCN). W Komitecie tym miał sobie zlecone sprawy 4 województw na lewym brzegu Wisły, ale jego aktywność osłabła w związku z tym, że parę miesięcy spędził podówczas służbowo w Aleksandrowie. W czasie przesilenia w KCN w końcu grudnia montował, wraz z O. Awejdem, nowy skład Komitetu, lecz sam nie chciał w nim uczestniczyć twierdząc, że policja ma go już na oku. Tym samym nie miał wpływu na decyzję o wybuchu powstania, ale zgodził się, acz z ociąganiem, wejść w skład pozostawionej w Warszawie Komisji Wykonawczej.
W ciągu pierwszych tygodni po 22 I 1863 M. należał do najczynniejszych współpracowników S. Bobrowskiego, zwłaszcza w zakresie stosunków z władzami prowincjonalnymi. On też uchodzi za autora raportu sytuacyjnego KCN z 10 II, przeznaczonego dla dyktatora Mierosławskiego. W nocy 18/19 II M. został aresztowany na skutek denuncjacji jednego z agentów zagranicznych KCN, F. Fiszera. W toku rewizji, prócz paru nielegalnych broszur, znaleziono u niego kompromitujący list W. Milowicza mówiący o transportach broni i stosunkach z M. Bakuninem. W X pawilonie M. był konfrontowany z K. Majewskim i B. Szwarcem. Komisja śledcza miała wystarczające dowody jego przynależności do kierownictwa ruchu; M. nie zapierał się więc, zeznawał o swych czynnościach, a nawet okazywał skruchę – starał się tylko pomniejszyć własną rolę i nie wymienił w śledztwie żadnego nowego nazwiska. Wyrokiem sądu polowego, konfirmowanym 12 VIII 1863, został skazany na 12 lat ciężkich robót i w parę tygodni potem wyprawiony do Nerczyńska. W r. 1868 został przeniesiony do Tiumenia w gub. tobolskiej; od r. 1870 pracował w Turyńsku jako zarządzający jednego z zakładów przemysłowych A. Koziełł-Poklewskiego. W r. 1876 po dłuższych staraniach uzyskał zgodę na przeniesienie do gub. wiackiej, gdzie znalazł zatrudnienie w Chołunicach (pow. słobodzki), też w fabryce Koziełł-Poklewskiego. W r. 1880 pozwolono mu przenieść się do zachodnich guberni Cesarstwa, do Wiatki, lecz dopiero w r. 1889 mógł wrócić do Warszawy. Objął wówczas kierownicze stanowisko w zakładach przemysłowych B. Hantke. W r. 1894 odwiedził wystawę krajową we Lwowie – nielegalnie, gdyż władze carskie odmówiły mu paszportu. Zmarł nagle na serce na ulicy w Warszawie 13 IV 1903. I. Baranowski twierdzi, że popełnił samobójstwo, nie mogąc «znieść widoku położenia kraju, będącego następstwem powstania, do którego wywołania i on się przyczynił». Pogłosce tej zdaje się przeczyć szczególnie uroczysta, kościelna oprawa pogrzebu. Był odznaczony Orderem Św. Stanisława II kl.
Z żoną Wandą, poślubioną przed powstaniem, miał 2 synów. Żona wg J. Janowskiego, miała romans z J. Wernickim; w istocie była zamieszana w sprawę Wernickiego i w związku z tym została zesłana w końcu 1863 r. do odległych guberni Cesarstwa. W r. 1873 bawiła już z powrotem w Warszawie.
Brat M-ego Florian (1836–1909) po ukończeniu Instytutu Agronomicznego w Marymoncie zajął się gospodarstwem rolnym; wstąpił do wojska i służył jako oficer kawalerii w Warszawie. W r. 1861 wstąpił do Kamedułów na Bielanach pod Warszawą, a w rok potem złożył śluby zakonne. Był ostatnim przeorem klasztoru Bielańskiego i znany był jako kaznodzieja. Po zwinięciu klasztoru zamieszkał w przytułku im. Stanisława Kostki w Warszawie. Zmarł tamże 21 VII 1909, pochowany został na Powązkach.
Fot. w: Dokumenty KCN i RN, Wr. 1968; – Enc. Org.; W. Enc. Ilustr.; – Jankowski J., Mosty w Polsce i mostowcy polscy, Wr. 1973; Kieniewicz S., Geneza Komitetu Centralnego Narodowego w 1862 roku, „Zesz. Nauk UJ, Prace Hist.” Z. 26: 1969; tenże, Komitet Miejski z 1861 r., w: Studia Historyczne. Księga jubileuszowa […] S. Arnolda, W. 1965; Kucharzewski F., Kiedy pojawili się technicy w Polsce i którymi z poprzedników naszych pochlubić się możemy, W. 1913 s. 17, 34; Marczewski B., Nowo otworzona droga żelazna warszawsko-bydgoska, „Tyg. Illustr.” 1863 S. I t. 7 s. 32; Przyborowski, Historia dwóch lat, V 233–7; Przybyszewski E., Pisma, W. 1961; Rudzki W., Karol Majewski, W. 1937; Złotorzycka M., Z korespondencji Z. Padlewskiego, „Przegl. Hist.” 1954 s. 745–51; – Avejde, Pokazanija; Baranowski I., Pamiętniki, P. 1923; Cederbaum, Powstanie styczniowe; Daniłowski W., Notatki do pamiętników, Kr. 1908; Janowski J. K., Pamiętniki o powstaniu styczniowym, Lw.–W. 1923–32; Mierosławski L., Pamiętnik … (1861–1863), W. 1924; Szwarce B., Dziesiąty pawilon. W 40 rocznicę, Lw. 1903 s. 462; Zbiór zeznań śledczych; Zeznania śledcze; – „Kur. Warsz.” 1903 nr 103; „Tyg. Ilustr.” 1903 nr 2 V (fot.); – AGAD: Zarząd Gen. Policmajstra, vol. 3 k. 61–63; B. Uniw. Warsz.: rkp. 535; Centr. Gosud. Ist. Arch. (Leningrad): z. 1286, inw. 34 vol. 1130 (kwerenda J. Sztakelberga); – Bibliogr. do Floriana Marczewskiego: Zgon ostatniego przeora OO. Kamedułów, W. 1910 (fot.); – „Tyg. Ilustr.” 1931 nr 34 (E. Znatowicz).
Stefan Kieniewicz