Suchowiak Jan, krypt. J.S. (1861–1928), nauczyciel, działacz oświatowy, organizator szkolnictwa wielkopolskiego.
Ur. 20 III w Buku (pow. Nowy Tomyśl), był synem Stanisława, rendanta (skarbnika) miejskiego, i Teresy z Methlerów (Metlerów). Miał sześcioro rodzeństwa, m.in. braci: Henryka (zob.) i Wacława Ludwika (zob.).
Po ukończeniu w r. 1880 Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu, pracował od r. 1882 w tamtejszej szkole dla głuchoniemych. Należał do tajnego stow. «Warta», szerzącego wśród dzieci robotników i drobnych mieszczan historię Polski oraz język i literaturę ojczystą; w r. 1896 na posiedzeniu jego sekcji pedagogicznej wygłosił odczyt Sprawa domowej nauki języka polskiego. Publikował książki w języku polskim, m.in. Podręcznik do domowej nauki religii (P. 1897) i Najkrótszy katechizm diecezjalny (P. 1901), a także opracowywał zeszyty do ćwiczeń z kaligrafii i ortografii polskiej. Z jego inicjatywy powołano poradnię szkolną dla rodziców. W r. 1905 na krótko zamieszkał w odziedziczonym przez żonę majątku Święte (pow. mogileński), który jednak wkrótce wydzierżawił, a następnie sprzedał i wrócił do Poznania. Rozpoczął wtedy wieloletnią działalność w zarządzie Tow. Kolonii Wakacyjnych i Stacji Sanitarnej «Stella» (jako członek, sekretarz i prezes) oraz w Tow. Pomocy Naukowej im. Karola Marcinkowskiego dla Młodzieży W. Ks. Pozn., które wielokrotnie wspierał własnymi funduszami. Opublikował też broszurę Zasługi dr Karola Marcinkowskiego około podniesienia przemysłu swojskiego (P. 1910). Od r. 1909 był członkiem Rady Miejskiej Poznania; występował w obronie praw Polaków w szkolnictwie oraz przeciw karom cielesnym stosowanym w szkołach wobec polskich dzieci za niedostateczne postępy w języku niemieckim.
Podczas pierwszej wojny światowej opracowywał S. plany organizacji polskiego szkolnictwa w Wielkopolsce, m.in. sporządził spisy nauczycieli Polaków oraz programy nauczania języka polskiego i innych przedmiotów. Od kwietnia 1918 organizował poufne narady polskich działaczy oświatowych w Poznaniu, przygotowujących polonizację szkolnictwa. Dla realizacji tego celu zainicjował powstanie 10 XI t.r. Powszechnego Tow. Pedagogicznego (od r. 1924 im. Ewarysta Estkowskiego); przez cały czas był jego prezesem. Po powstaniu 14 XI 1918 Naczelnej Rady Ludowej (NRL) został S. przez nią oddelegowany do Wydz. II Szkolnego regencji poznańskiej, gdzie powierzono mu nadzór nad szkolnictwem ludowym; był współautorem postulatów skierowanych do władz regencji, dotyczących m.in. wprowadzenia do szkół języka polskiego i nauki religii w tym języku. Na zwołanym przez NRL polskim Sejmie Dzielnicowym w Poznaniu (3–5 XII 1918) referował zagadnienia oświaty i szkolnictwa oraz przedstawił rezolucję dotyczącą stosunku szkoły do Kościoła, państwa i rodziców; postulowała ona m.in. państwowy nadzór nad szkolnictwem, podkreślała pozycję społeczną nauczycieli oraz stwierdzała prawo wszystkich dzieci do nauki w szkołach wyższych. Po przejęciu władzy w Wielkopolsce przez NRL, 9 I 1919, przygotował rozporządzenie dotyczące reformy szkolnictwa w prow. poznańskiej, które następnie podpisał prezes NRL Wojciech Trąmpczyński. Dn. 11 II t.r. objął S. dyrekcję Wydz. II Szkolnego, kierującego sprawami szkolnictwa powszechnego; wydał 19 IV ogólne przepisy dotyczące programów nauki w polskich szkołach oraz wykaz zalecanych podręczników dla uczniów i poradników metodycznych dla nauczycieli. W „Urzędowej Gazecie Szkolnej” (1919 nr 9) ogłosił Krótkie wskazówki z praktyki szkolnej, mianowicie dla sił pomocniczych. Przyczynił się do powstania i 21 V dokonał uroczystego otwarcia Państw. Seminarium Żeńskiego im. Marii Konopnickiej w Poznaniu. Po rozwiązaniu 23 VIII NRL i przekazaniu jej kompetencji Min. b. Dzielnicy Pruskiej nadal zajmował się szkolnictwem powszechnym jako naczelnik Wydz. III Szkół Powszechnych.
Po objęciu szkolnictwa byłego zaboru pruskiego przez Min. WRiOP w Warszawie został S. w r. 1920 jego delegatem ds. opieki nad oświatą polską poza granicami Państwa Polskiego. Opublikował artykuł Bilans szkolny polsko-niemiecki („Strażnica Zachodnia” 1922 nr 5, 6), w którym wykazał, że gorzej traktuje się potrzeby szkolne Polaków niż potrzeby szkolne Niemców w Polsce. W „Monitorze Polskim. Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej” z 6 VII t.r. ogłoszono, zainspirowane przez S-a rozporządzenie Ministra WRiOP Macieja Rataja, zakazujące używania jakichkolwiek kar cielesnych w polskich szkołach. Był S. współinicjatorem powstałego w r. 1922 Tow. Opieki Kulturalnej nad Polakami Zamieszkałymi Zagranicą im. Adama Mickiewicza i jako jego wiceprezes przyczynił się do krzewienia oświaty polskiej na Warmii, Mazurach, Opolszczyźnie i Dolnym Śląsku. Z jego inicjatywy powstało w Poznaniu Państw. Męskie Gimnazjum Nauczycielskie im. Ewarysta Estkowskiego; 10 IX 1923 dokonał jego uroczystego otwarcia. Dn. 1 IX 1924 został wizytatorem szkół powszechnych w Kuratorium Poznańskiego Okręgu Szkolnego. W artykułach na łamach „Kuriera Poznańskiego” (Trzymamy za słowo, 1925 nr 148, Niemieckie dzieci szkolne, 1926 nr 520) występował w obronie Polaków zamieszkałych w granicach Niemiec, m.in. ponownie wykazując ich dyskryminacyjne traktowanie w zakresie nauki języka polskiego. Dn. 1 V 1926 przeszedł na emeryturę, ale nadal zabierał głos w sprawach oświatowych, m.in. ogłosił pracę Niemieckie szkolnictwo w Poznańskiem i na Pomorzu („Polska Zachodnia” R. 2: 1927, odb. P. 1927), uzasadniającą bezpodstawność roszczeń mniejszości niemieckiej w Polsce w zakresie edukacji. Zmarł 8 III 1928 w Poznaniu, został pochowany 11 III na cmentarzu przy ul. Bluszczowej. Był odznaczony m.in. Krzyżem Pamiątkowym NRL i Orderem Odrodzenia Polski. Do r. 1939 jego imię nosiła poznańska Szkoła Powszechna nr 25 przy ul. Wybickiego.
W małżeństwie zawartym 15 VII 1885 z Zofią z Matuszewskich (1867–1939) miał S. siedmioro dzieci; córki Halinę i Marię, które zmarły w dzieciństwie, oraz pięciu synów: Lecha, Edwarda (1888–1959), inżyniera rolnika, wieloletniego pracownika Urzędu Ziemskiego w Poznaniu, Czesława (1890–1963) inżyniera rolnika, Kazimierza (1897–1970), prawnika, sędziego Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu, i Tadeusza (1903–1921).
Najstarszy syn Lech (1886–1947) po ukończeniu studiów chemicznych na uniwersytetach w Monachium i Lwowie był od r. 1916 asystentem w Katedrze Chemii Lekarskiej, a następnie u Kazimierza Klinga w Katedrze Chemii Organicznej Uniw. Lwow (od r. 1918 UJK). Wykładał chemię organiczną i opublikował wspólnie z Józefem Browińskim „Krótki przewodnik do ćwiczeń z zakresu analizy chemicznej” (Lw.–W. 1923). Równocześnie od r. 1917 był współpracownikiem zorganizowanej przez Ignacego Mościckiego spółki «Metan» i współtwórcą powstałego w oparciu o nią Inst. Badań Naukowych i Technicznych «Metan» (od r. 1922 Chemiczny Inst. Badawczy). W l. 1919–39 był sekretarzem redakcji jego organu „Przemysł Chemiczny”. Doktoryzował się w r. 1927 na podstawie napisanej pod kierunkiem Klinga dysertacji „Zawartość helu w polskich gazach ziemnych” („Przem. Chemiczny” R. 11: 1927). Wraz z Klingiem przeniósł się w r. 1929 na Politechn. Warsz., gdzie pracował jako adiunkt w jego Katedrze Chemii Ogólnej. Jednocześnie był doradcą naukowym i kierownikiem biblioteki w nowej siedzibie Chemicznego Inst. Badawczego na Żoliborzu w Warszawie; zajmował się też sprawami patentowymi i dokumentacją badawczą Instytutu. Po drugiej wojnie światowej był od r. 1945 starszym wykładowcą chemii ogólnej na Uniwersytecie i Politechnice we Wrocławiu. Zmarł tamże 9 V 1947, został pochowany na cmentarzu św. Wawrzyńca. Był odznaczony m.in. Honorową Odznaką za Obronę Lwowa «Orlęta», Medalem Niepodległości i Złotym Krzyżem Zasługi.
Bibliografia historii Wielkopolski, P. 1938 I 237; Słown. pol. tow. nauk., II cz. 1; Słown. pseudonimów, IV; Słownik biograficzny powstańców wielkopolskich 1918–1919, P. 2002; Wpol. Słown. Biogr.; – Jabczyński M., Dziesięć lat szkoły polskiej w poznańskim okręgu szkolnym, P. 1929 s. 158; Jakóbczyk W., Studia nad dziejami Wielkopolski, P. 1967 III (1890–1914); Michalski S., Szkolnictwo powszechne i zakłady kształcenia nauczycieli w Wielkopolsce w okresie międzywojennym, P. 1962; Piłatowicz J., Kadra inżynierska w II Rzeczypospolitej, Siedlce 1994 (dot. Lecha Suchowiaka); Powstanie Wielkopolskie 1918–1919, Red. Z. Grot, P. 1968; Seminaria nauczycielskie Poznańskiego Okręgu Szkolnego, Red. T. Eustachiewicz, P. 1936 s. 389, 411; Sesja naukowa poświecona problematyce powstania wielkopolskiego 1918/1919 roku, „Studia i Mater. do Dziej. Wpol. i Pomorza” T. 5: 1960 z. 2 s. 215–17, 219; Trzebiatowski K., Szkolnictwo powszechne w Polsce w latach 1918–1932, Wr. 1950; Veritate et scientia. Księga pamiątkowa w 125-lecie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Red. A. Gąsiorowski, W.–P. 1982 s. 233; – „Kur. Pozn.” 1921 nr 102; „Przem. Chem.” T. 37: 1958 nr 4 s. 289–9 (dot. Lecha Suchowiaka, fot.); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1928: „Dzien. Pozn.” nr 58, 59, „Kur. Pozn.” nr 114, 116, 117, „Posener Tageblatt“ nr 61, „Roczniki Hist.” T. 7 s. 195; – Mater. Red. PSB: Życiorys S-a oprac. w r. 1970 przez Felicję Kęszycką-Schnaydrową z Kr., fot. syna S-a, Lecha.
Stanisław Tadeusz Sroka