Szefer Tadeusz Zdzisław, pseud.: Zdzisław Nienaski, Biskup, Kościelny, przybrane nazwisko Tadeusz Rayski (1896–1960), kapitan Wojska Polskiego, oficer Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego.
Ur. 1 VIII w Serejach (pow. Sejny, gub. suwalska) w rodzinie ewangelicko-reformowanej, był synem Kazimierza (zob., tu informacje o rodzeństwie S-a) i Zofii z Rayskich (1867–1967).
Od r. 1906 uczył się S. w Warszawie w Gimnazjum im. Mikołaja Reya. Następnie przeniósł się do prywatnego gimnazjum Falkiewicza w Mińsku, gdzie wstąpił do Tow. Gimnastycznego «Sokół». Naukę kontynuował w gimnazjum w Humaniu, dokąd w czasie pierwszej wojny światowej przeniosła się rodzina. W r. 1916 wstąpił tam do Tow. Samokształceniowego Młodzieży oraz działał w skautingu, m.in. jako drużynowy w 1. drużynie im. Tadeusza Kościuszki. W lutym 1917, pod pseud. Zdzisław Nienaski, wstąpił do KN – nr 3 POW; współredagował wtedy pisma konspiracyjne „Przedświt” i „Iskra”. Zorganizował ucieczkę żołnierzy II Korpusu Polskiego (w tym swego brata Stanisława), internowanych przez Niemców po bitwie pod Kaniowem (11 V 1918) w obozie w Chrystynowie. Wraz z bratem i innymi żołnierzami usiłował w sierpniu t.r. przedostać się na północ Rosji, do oddziału murmańczyków, jednak w Niżnym Nowogrodzie grupa została aresztowana przez funkcjonariuszy Wszechrosyjskiej Komisji Nadzwycz. do Walki z Kontrrewolucją, Spekulacją i Nadużyciami Władzy. Więźniowie przewiezieni do Moskwy, zbiegli lub zostali uwolnieni. Następnie przez Kijów S. dotarł do Polski.
Dn. 11 XI 1918 wstąpił S. do WP; służył w baonie harcerskim w Warszawie, po czym 11 IV 1919 został przydzielony do 6. p. artylerii polowej (pap). W sierpniu t.r. awansował do stopnia plutonowego, a 1 XII rozpoczął naukę w Szkole Podchorążych Artylerii w Poznaniu, którą ukończył w maju 1920. Przydzielony 11 VI t.r. do dowództwa 4. pap na stanowisko oficera zwiadowczego, brał udział w letnio-jesiennych walkach wojny polsko-sowieckiej. Wyróżnił się w walkach w rejonie Ihumenia (4 VII) oraz pod Słonimem i Wołkowyskiem; 11 X mianowano go podporucznikiem. Przeniesiony 18 X do 1. pap na stanowisko oficera 1. baterii, wrócił 23 X 1921 do 4. pap stacjonującego w Inowrocławiu. Dn. 7 X 1922 zdał maturę przed Komisją Kuratorium Okręgu Warszawskiego. Awansowany 15 II 1923 na porucznika, ukończył t.r. kurs ekwitacyjny dla oficerów administracyjnych Okręgu Korpusu Nr VIII w Toruniu, zorganizowany przy 15. pap w Bydgoszczy, a następnie w r. 1924 kurs broni chemicznej w Warszawie. Służąc nadal w 4. pap, był najpierw zastępcą dowódcy baterii, potem oficerem baterii, a od r. 1926 p.o. adiutantem pułku. Dn. 22 XI 1928 przeniesiono go do 26. pap w Skierniewicach i od 9 I 1930 dowodził w nim 2. baterią.
W r. 1931 został S. skierowany na sześciotygodniowy kurs informacyjno-wywiadowczy, zorganizowany przez Oddz. II Sztabu Głównego WP, a następnie odbył jako referent praktykę wywiadowczą w kluczowej na kierunku niemieckim Ekspozyturze Nr 3 Oddz. II Sztabu Głównego WP w Bydgoszczy. W związku ze złym stanem zdrowia ojca wrócił t.r. do 26. pap. Stałą służbę w wywiadzie podjął w r. 1934 jako referent kontrwywiadowczy Ekspozytury Nr 3. Dn. 21 X 1935 został skierowany do Wolnego Miasta Gdańska na Posterunek Oficerski Nr 4, działający przy Wydz. Wojskowym Komisariatu Generalnego RP. Podjął pracę ofensywną i kontrwywiadowczo-ofensywną na terenie Prus Wschodnich ze szczególnym uwzględnieniem Królewca i Tylży oraz Wolnego Miasta Gdańska i bazy niemieckiej Marynarki Wojennej w Piławie (Pillau). Dn. 1 I 1936 awansował do stopnia kapitana, a w kwietniu 1939 objął w Posterunku Oficerskim Nr 4 stanowisko oficera kontrwywiadowczego; działał pod pseud. Biskup.
Dn. 31 VIII 1939 ewakuował się S. z Gdańska do Bydgoszczy, skąd wycofywał się z Ekspozyturą Nr 3 do granicy z Rumunią, a następnie przez Bałkany dotarł do Francji. Tam w styczniu 1940 znalazł się w grupie oficerów wytypowanych, na podstawie porozumienia gen. Władysława Sikorskiego i admirała J. F. Darlana, do służby w polskiej sekcji wywiadowczej przy Admiralicji Francuskiej. W maju t.r. otrzymał rozkaz wyjazdu do Budapesztu, do czego jednak nie doszło z powodu kapitulacji Francji. Następnie, jako oficer wywiadowczy i zastępca kierownika Ekspozytury «A» (Ateny) płk. pilota Edwarda Lewandowskiego (pseud. Ostoja), został skierowany do Grecji. Wskutek zatargu z posłem RP Władysławem Schwarzburg-Güntherem, sprzeciwiającym się jego fikcyjnemu zatrudnieniu, został przeniesiony do Salonik z zadaniem utworzenia tam wywiadowczej placówki oficerskiej. Pod pseud. Kościelny działał w Grecji jako uchodźca cywilny («zredukowany dyplomata»). Zwerbował wtedy Jerzego Iwanowa-Szajnowicza (pseud. Athos), z którym po zajęciu Grecji przez wojska niemieckie w kwietniu 1941 wyjechał do Jerozolimy. Odtąd służył tam jako oficer wywiadu w Ekspozyturze «T» (Turcja) Oddz. II Sztabu Naczelnego Wodza. Dn. 1 I 1945 został szefem placówki wywiadowczej nr 7 («Turcja») z siedzibą w Stambule, podległej Ekspozyturze Wschód «Eswu» z siedzibą w Kairze; jej głównym zadaniem było przygotowanie, w porozumieniu z brytyjskim Secret Intelligence Service, warunków dla powojennej działalności przeciw ZSRR. W obszarze działania S-a (pseud. Tadeusz Rayski) znajdowały się poza Turcją Jugosławia, Rumunia i Bułgaria. W r. 1947 przybył S. do Wielkiej Brytanii, gdzie wstąpił do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia (PKPR); służył w nim do 6 VI 1949 jako oficer łącznikowy.
S. pozostał na emigracji w Londynie i pracował jako urzędnik w Victoria and Albert Museum. Był sekretarzem honorowym Rady Polskiego Kościoła Ewangelicko-Reformowanego na Uchodźstwie. Podczas pobytu w Polsce zmarł 2 VII 1960 w Warszawie; został pochowany na cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym. Był odznaczony m.in.: Krzyżem Walecznych (1921), Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (1928), Medalem Pamiątkowym «Za wojnę 1918–1921» (1928), Medalem Niepodległości (1936) i Srebrnym Krzyżem Zasługi (1938).
W zawartym 18 XII 1932 małżeństwie z Laurą z domu Challier (1907–1988) miał S. syna Tadeusza Jana Kazimierza (1933–1936) oraz córki: Zofię Renatę 1.v. Przybylską, 2.v. Dębską (ur. 1937), pielęgniarkę, i Marię Teresę zamężną Bartczak (ur. 1939), inżyniera mechanika.
Postać S-a występuje w książce Stanisława Strumpha Wojtkiewicza „Agent Nr 1” (W. 1959), przedstawiającej zbeletryzowane dzieje Iwanowa-Szajnowicza.
Dubicki T., Suchcitz A., Oficerowie wywiadu WP i PSZ w latach 1939–1945, W. 2009 I 293–6 (fot.); – Ciechanowski J., Dubicki T., Turcja, w: Polsko-brytyjska współpraca wywiadowcza podczas II wojny światowej, Red. T. Dubicki i in., W. 2004 s. 332–3; Grabarczyk T., Struktura, organizacja i metody działania bydgoskiej ekspozytury polskiego wywiadu w latach 1930–1939, Tor. [b.r.w.] s. 78–9; Jastrzębski W., Major Żychoń i bydgoska ekspozytura wywiadu, Bydgoszcz 1994 s. 49, 56; Kliszewicz L., Placówki wojskowej łączności kraju z centralą w Londynie podczas II wojny światowej, W.–Londyn 1999 III 200; Kriegseisen W., Dzieje Zboru ewangelicko-reformowanego w Sielcu koło Staszowa, „Jednota” 1989 nr 1–4; Pepłoński A., Wywiad Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1939–1945, W. 1995 s. 34–5, 145–6; Rej K. J., Ewangelicka służba duszpasterska w Wojsku Polskim 1919–1950, W. 2000; Woźny A., Niemieckie przygotowania do wojny z Polską w ocenach polskich naczelnych władz wojskowych w latach 1933–1937, W. 2000 s. 55; – Polsko-brytyjska współpraca wywiadowcza podczas II wojny światowej. Wybór dokumentów, Oprac. J. S. Ciechanowski, W. 2005 II 350; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; Rybka R., Stepan K., Rocznik oficerski 1939, Kr. 2006; – „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1960 nr 172 (nekrolog); – Pol. Ośrodek Społ.-Kult. w Londynie: Arch. B. Jeżewskiego, sygn. 301 (kwestionariusz wypełniony przez Mazierską), sygn. 402 (Kartoteka oficerów łączności PKPR przy London Appointment Office); CAW: Akta personalne, sygn. 1769/89/5080; IPiM Sikorskiego: sygn. KOL. 242/63, A. XII. 24/19, 27, 113; Rossijskij gosudarstvennyj voenno-istoričeskij archiv w Moskwie: F. 308 k. 11–64; – Informacje córki, Marii Teresy Bartczak z W.
Tadeusz Dubicki i Andrzej Suchcitz