INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Izabella Branicka (z domu Poniatowska)     

Izabella Branicka (z domu Poniatowska)  

 
 
około 1 lipca 1730 - 1808-02-14
Biogram został opublikowany w 1936 r. w II tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Branicka Izabella (1730–1808), kasztelanowa krakowska, ur. ok. 1 VII zapewne w Wołczynie, jako czwarte dziecko Stanisława Poniatowskiego, wówczas wojewody mazowieckiego i Konstancji z Czartoryskich, kasztelanki wileńskiej. Dzieciństwo spędzała w Gdańsku, później w Warszawie, zapewne też w dobrach Poniatowskich: Wołczynie, Malczycach lub Rykach. Już wtedy serdecznie pokochała młodszego brata, Stanisława Antoniego (późniejszego króla Stanisława Augusta). W końcu r. 1748 familja wydała ją, 18-letnią, za 59-letniego Jana Klemensa Branickiego, wojewodę krak. i hetmana pol. kor. Spodziewano się przez młodą żonę związać przyszłego wodza sił koronnych z Czartoryskimi i ich polityką, rachuba ta jednak zawiodła, bo Branicki, stary wygodniś i rozpustnik, o nic tak nie dbał, jak o pozory samodzielności, a umiał sobie życie urozmaicać pokątnemi miłostkami. Młoda, wrażliwa kobieta znalazła się w trudnem położeniu, gdy wujowie Czartoryscy, rodzice i bracia żądali, by kierowała mężem, ów zaś boczył się na jej rodzinę. Izabella, od 1752 hetmanowa wielka kor., a od 1762 »pani krakowska«, wniosła do Białegostoku półmiljonowy posag i wyższą kulturę Czartoryskich; widać to stąd, że dopiero po jej przyjeździe wyrobił mąż dla tej osady prawo magdeburskie (1749) i nadał organizację cechom (1759 i 1769). Pożycie z mężem, napozór bez zarzutu, słodziła sobie hetmanowa zażyłym, nawet czułym stosunkiem z generałem Andrzejem Mokronowskim, powiernikiem B-go. Wolno jej było pośredniczyć między rodzinami, wolno żywić »kompasję« dla prześladowanego przez Czartoryskich Matuszewicza, ale pożądanego wpływu politycznego nie zdobyła.

Najcięższe były dla niej lata 1754–5, kiedy mąż walczył z »familją« o ordynację ostrogską; lżej oddychała w l. 1759–61, gdy ów razem z Czartoryskimi przeciwstawiał się faworytom dworskim. Ciężkie przejścia przyniosło trzechlecie 1762–4. B. drży o życie »Stasia«, gdy ów pod szablami atakuje w sejmie Brühlów (paźdz. 1762); życzy powodzenia Czartoryskim w ich dążeniu do reform, ale podczas bezkrólewia wiernie towarzyszy ubiegającemu się o koronę mężowi w rejteradzie z Warszawy do Sambora, a potem w ucieczce do Lubowli na Spisz. Jej listy ówczesne do Poniatowskiego odzwierciedlają duszę czułą, kochającą, nawskroś kobiecą, bez zrozumienia dla takich konieczności politycznych, jaką był wówczas rozrachunek państwa z buławą i złamanie prerogatyw tej ostatniej. Wyprosiła wreszcie dla męża znośną kapitulację i powrót do dóbr, ale nie do dawniejszej władzy. Ona i Mokronowski stanowili nadal łącznik porozumienia między Białymstokiem i królewskim Zamkiem. Gdy po dwuletniej rozłące zjechała do Warszawy w marcu 1769, udało jej się skłonić Stanisława do szukania zgody z Francją i konfederatami barskimi a to na warunkach abdykacji i hojnego na przyszłość zaopatrzenia; próba ta zawiodła, lecz i potem B-a utrzymywała przez księdza Michała Poniatowskiego poufne porozumienie z królem. Jeszcze za życia męża uzyskała dożywocie na starostwach: mościskiem, bielskiem i krośnieńskiem. Owdowiawszy 9 X 1771, musiała dokonać kłopotliwego działu majątkowego z ubocznymi spadkobiercami (Marją Lubomirską i Joachimem Potockim). Sama odtąd gospodarowała z pomocą Mokronowskiego i księdza Betańskiego w Białymstoku, Tyczynie, Tykocinie i innych dobrach. Zwinęła orkiestrę, teatr włoski i balet. 20 VIII 1777 r. uroczyście pochowała męża w Krakowie u jezuitów.

Kiedy wzięła ślub tajemny z Mokronowskim, dokładnie nie wiadomo. Zimę spędzała zwykle »pani krakowska« w Warszawie, lato w Białymstoku, wciąż należąc do najściślejszego kółka doradców Stanisława Augusta. Rękę jej znać w wywyższeniu Joachima Chreptowicza na kanclerstwo oraz w złamaniu prepotencji Tyzenhauza. Podobno ona i siostra, Ludwika Zamoyska, oparły się swatom Stanisława z księżniczką szwedzką Zofją Albertyną. W r. 1783 w towarzystwie Mokronowskiego pierwszy raz wyjechała zagranicę, by zwiedzić nareszcie ubóstwianą zdaleka Francję. W r. 1784 owdowiała po raz drugi. Dzieliła z bratem wszystkie perypetje polityczne, zabawy, wahania, marzenia, radości i smutki Wielkiego sejmu, Targowicy, Grodna i Insurekcji. Po Racławicach przemogła strach i pozostała w rewolucyjnej Warszawie: podobno nawet z jej pałacu padły pierwsze strzały Kilińszczyzny. W kwestjach dowództwa popierała umiarkowanego Stanisława Mokronowskiego, bratanka Andrzeja, i wogóle współdziałała z rządem powstańczym, ale że nie zachęcała brata do śmierci za ojczyznę, to nie ulega wątpliwości. Towarzyszyła mu w ostatniej podróży do Grodna, zgasła w Białymstoku 14 lutego 1808 r., w kilka miesięcy po pokoju tylżyckim, który Białostocczyznę oddał w ręce Rosji.

»Mądra i wymowna pani«, według świadectwa Matuszewicza, »divine« dla pani Geoffrin, chwalona przez poetów i artystów, poczynając od Drużbackiej, chętnie odwiedzana przez dyplomatów i obcych wojażerów, tworzyła w Warszawie stanisławowskiej ze swym dość licznym dworem (26 osób) ośrodek szlachetnych rozrywek, światłego choć niezbyt męskiego patrjotyzmu i wyższej sztuki towarzyskiej: »tu nie grywano w karty, Maisonneuve czytał głośno, a panie haftowały« (Engeström). Naruszewicz jej trochę pochlebił: »dobra pani, poczciwa żona, siostra zgodna, przyjaciółka, kto tego jest wart, niezawodna«; dobrze wtajemniczony Węgierski dogryzł: »przy wielkich oświadczeniach nie służy nikomu, grzeczna ale swarliwie skąpa w swoim domu; nic miłości, mało zna przyjaźni jej dusza, nikt prócz braci zimnego serca jej nie wzrusza. Lubo pozoru nie ma, ma umysł bigotki: nie mówi źle o ludziach, lubi jednak plotki«.

 

Portrety B. posiadają: jeden pędzla Krafta Muz. Czartor. w Krakowie (repr. u Mościckiego), drugi Bacciarelli’ego (?) – Muz. Lubomirskich we Lwowie.

Korzon, Wewn. dzieje; Tokarz W., Warszawa przed wybuchem, Kr. 1911; tenże, Insurekcja warsz., Lw. 1932; Wasylewski St., Na dworze króla Stasia, 1933, 53–80; Mościcki H., Białystok, Kr. 1919; Kraszewski, Polska w czasie 3 rozbiorów, II wyd., I 245, 401; Pamiętniki Matuszewicza, Engeströma, 42, 58; Heykinga (Berlin 1897, 287); Kossakowskiego J.; Starzeńskiego M.; Niemcewicza, A. Potockiej w notatach z podróży Coxe’a, Tolla, Armfelta. – Askenazy, Listy Izabelli Branickiej, »Bibl. Warsz.« 1894; Listy W. Jakubowskiego, W. 1882 – Korespondencja B. z Radziwiłłami w Arch. Ord. Nieśw. Najliczniejsze szczegóły rozproszone w doniesieniach z Białegostoku Becka i Betańskiego w paryskiem Arch. Spr. Zagr. Listów do Mokronowskiego w B. Ord. Kras. niewiele. Relacje duńskie z Warsz. 1783 r. w Rigsarkivet, Kopenhaga.

Władysław Konopczyński

 

 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

salony warszawskie, mąż - starosta, małżeństwo ze znacznie starszym mężczyzną, herb rodu Ciołków, ojciec - Kasztelan Krakowski, starostwo bielskie (Bielsk Podlaski), starostwo krośnieńskie (Woj. Ruskie), starostwo mościskie (Woj. Ruskie), osoby z dzieł Bacciarellego, mąż - wojewoda, matka - Czartoryska, matka - kasztelanka witebska, ojciec - Podskarbi Wielki Litewski, rodzina Poniatowskich (z Poniatowej) h. Ciołek, brat - Biskup Płocki, brat - Król Polski, ojciec - generał wojsk koronnych, brat - wolnomularz, ojciec - Wojewoda Mazowiecki, brat - generał wojsk koronnych, brat - konfederat targowicki, brat - starosta w Woj. Ruskim, brat - Sekretarz Wielki Koronny, brat - urzędnik nadworny koronny, wuj - Wojewoda Ruski, brat - kanonik krakowski, ojciec - regimentarz generalny wojsk koronnych, ojciec - Podstoli Wielki Litewski, matka - podczaszanka litewska, matka - podskarbianka litewska, matka - podkanclerzówna litewska, stryj - generał wojsk koronnych, stryj - urzędnik ziemski, wuj - Kanclerz Wielki Litewski, wuj - Podkanclerzy Litewski, wuj - Kasztelan Wileński, wuj - Podstoli Wielki Litewski, wuj - starosta w Woj. Mińskim, wuj - Starosta Generalny Podolski, rodzeństwo - 9 (w tym 8 braci), brat - Starosta Spiski, brat - starosta w Woj. Lubelskim, brat - Wielki Książę Litewski, brat - Stolnik Wielki Litewski, brat - opat w Czerwińsku, mąż - kasztelan, mąż - Chorąży Wielki Koronny, wuj - starosta w Woj. Wileńskim, wuj - starosta w Woj. Witebskim, wuj - starosta w Woj. Trockim, brat - starosta w Woj. Sandomierskim, mąż - hetman, brat - starosta w Woj. Trockim, wuj - starosta w Woj. Ruskim, ojciec - starosta w Woj. Ruskim, wuj - starosta w Woj. Pomorskim, wuj - starosta w Woj. Mazowieckim, brat - starosta w Woj. Bełskim, wuj - starosta w Inflantach, wuj - starosta w Woj. Łęczyckim, wuj - starosta w Woj. Wołyńskim, wuj - generał wojsk koronnych, wuj - starosta na Żmudzi, wuj - biskup, wuj - prałat, wuj - kanonik, brat - prałat, osoby na muralach (zm. w XIX w.), patroni festiwali
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Chmura tagów

 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Cyprian Godebski

1765 - 1809-04-19
poeta
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Józef Franciszek Pac h. Gozdawa

II poł. XVII w. - koniec X 1764
kasztelan żmudzki
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.