Opaliński Jan z Bnina h. Łodzia (ok. 1581–1637), wojewoda poznański. Był synem Jana, kaszt. rogozińskiego (zob.), i Barbary z Ostrorogów Lwowskich, bratem Piotra, woj. poznańskiego (zob.). Na sejmiku przedsejmowym w Środzie 1613 r. podpisał protestację przeciwko elektorowi brandenburskiemu dotyczącą sprawy regulacji Warty. Chyba to on należał w r. 1619 do Zakonu Rycerskiego ku czci Niepokalanego Poczęcia, założonego przez cesarza Ferdynanda II. Dn. 20 VI 1621 mianowany został kasztelanem kaliskim, 6 VIII t. r. otrzymał starostwo inowrocławskie, scedowane mu za zgodą króla przez podkomorzego łęczyckiego, Andrzeja Ponętowskiego. Na zjeździe szlachty pod Kaliszem 27 IX t. r., zwołanym dla popisania pospolitego ruszenia, domagał się, by ów popis odbywać «w polu», to znaczy poszczególnymi pocztami, szlachta jednak nie życząc sobie «niewygód i zepsowania koni», wolała ów popis ograniczyć do osób wystawiających poczty. Postawiła na swoim mimo ostrych sprzeciwów O-ego. Z opóźnieniem poprowadził pospolite ruszenie do króla pod Lwów. Przybyło tam już po zakończeniu działań wojennych i po zawarciu po bitwie pod Chocimiem pokoju. Dn. 18 II 1624 został mianowany wojewodą kaliskim. Sejmik średzki w obliczu zagrożenia granic Wielkopolski O-emu, obok innych, zlecił 5 VIII 1626 wyznaczenie punktów obronnych w razie ataku wojsk gen. E. Mansfelda. W r. 1627 doradzał królowi zwołanie sejmu. Wojewodą poznańskim został w r. 1628. Sejmik przedsejmowy 12 XII t. r. mianował go jednym z szafarzy podatków, na wypadek gdyby zostały uchwalone. Do instrukcji poselskiej włożono wtedy punkt broniący praw O-ego jako wojewody do jurysdykcji nad Żydami, których w wypadkach tumultów pociągano przed trybunały. Sejmik przedsejmowy 11 X 1630 zlecił mu, obok wojewody kaliskiego, zajęcie się ustalaniem nowej taksy cen z racji obniżenia wartości monety. Z sejmu warszawskiego 1631 r. wszedł O. do komisji dla rozgraniczenia Wielkopolski ze Śląskiem i Brandenburgią. W bezkrólewiu 1632 r. winien był z urzędu należeć do komisji rewidującej skarbiec koronny, ale się nie pojawił ani na sejmie konwokacyjnym, ani na elekcji, ani wreszcie na sejmie koronacyjnym 1633, z którego jednak wyznaczono go na rezydenta przy królu i do komisji dla granic Wielkopolski. Z urzędu zajmował się sprawą regulacji Warty, odbierając od poborców sumy z czopowego na ten cel przeznaczone. Pozostałości z tych sum po jego śmierci sąd komisarski, wyznaczony przez sejmik 1640 r., z trudnością wydobywał od wdowy, grożąc jej banicją.
W Łabiszynie fundował O. klasztor Reformatów, w Grodzisku począł stawiać nowy kościół, dokończony potem przez syna Aleksandra. Odbudował po pożarze kościół w Opalenicy. Różnowierców ze swych dóbr w miarę możności rugował. Otaczał wielką życzliwością jezuitów. Uczniowie jezuickiego kolegium kaliskiego uczcili panegirykiem jego wymarsz z pospolitym ruszeniem w r. 1621, a dwaj jezuici towarzyszyli mu pod Lwów. Uchodził powszechnie za człowieka niemałej wiedzy, biegłego zwłaszcza w teologii i filozofii. Tłumaczenia Tacyta nie dała mu dokończyć śmierć.
Po ojcu dostał się O-emu klucz opalenicki w pow. kościańskim. W r. 1613 kupił miasto Łabiszyn z przyległymi wsiami w pow. bydgoskim od spadkobierców Jana Czarnkowskiego, star. inowrocławskiego, zaś w r. 1626 miasto Grodzisk z wsiami w pow. kościańskim od Mikołaja Ostroroga, star. drohowyskiego, wreszcie w l. 1630–3 skupił częściami miasta Lwówek i Trzciel w pow. poznańskim od spadkobierców Marcina Ostroroga Lwowskiego, kaszt. kamieńskiego. Zmarł w r. 1637, krótko przed 19 IV. Kazanie na jego pogrzebie wygłosił jezuita Samuel Zbylitowski.
Żoną O-ego była (już w r. 1609) Urszula Potulicka (zm. przed r. 1659), córka Piotra, woj. kaliskiego, dziedziczka miasta Pniewy i wsi Jankowice z przyległościami w pow. poznańskim (która przed r. 1641 poszła 2. v. za mąż za Andrzeja Karola Grudzińskiego, wojewodzica kaliskiego, rodzonego siostrzeńca pierwszego męża, swojego zaś wujecznego brata).
O. pozostawił synów: Aleksandra (zm. 1647), star. inowrocławskiego (1637), Jana Konstantego (1618 – ok. 1672), rotmistrza królewskiego, Jana Leopolda (ok. 1634–1672), kaszt. nakielskiego (1668), oraz córki: Zofię i Teodorę – benedyktynki w Poznaniu, Annę i Krystynę – benedyktynki w Sierpcu, Apolinarę, zamężną za Wojciechem Gajewskim, kaszt. rogozińskim (zob.), Wiktorię, zamężną 1. v. za Krzysztofem Prusimskim, 2. v. za Piotrem Powodowskim, i Urszulę, zamężną za Andrzejem Grodzieckim.
Estreicher; Dworzaczek; Niesiecki; Uruski; Żychliński; – Cieplucha Z., Z przeszłości ziemi kościańskiej, Kościan 1929 s. 233, 234; Dzieje Wpol., I; Łukaszewicz J., Krótki opis historyczny kościołów… w dawnej diecezji poznańskiej, P. 1859 II 454, 459; Szelągowski A., O ujście Wisły, W. 1905 s. 193; Załęski, Jezuici, II, IV; – Akta sejmikowe woj. pozn., I cz. 2; Radziwiłł, Memoriale, II; Script. Rer. Pol., XVII; Vol. leg., III 329, 348, 376, 381; – AGAD: Metryka Kor. t. 167 k. 4v., 5, 9–10, t. 145, t. 171 k. 38v.–39, t. 182 k. 250v.–251 v., Zapisy Trybunału Piotrkowskiego 27 k. 1267, 2118 (obecnie nie istnieją); Arch. Państw. w P.: Gniezno Grodz. 66 k. 355v., Kalisz Grodz. 268 k. 223, Kcynia Grodz. 41 k. 517v., Kościan Grodz. 63 k. 81v., 72 k. 208, Nakło Grodz. 11 k. 36v., Poznań Grodz. 31 k. 618, 619, 32 k. 183v., 35 k. 144v., 39 k. 210v., 337v., 391v., 1098–1102, 1143v., 40 k. 152, 973, 41 k. 818v., 42 k. 357v., 48 k. 415v., 419v., 422, 725 k. 66, 66v., Wschowa Grodz. 10 k. 76, 11 k. 157v., 160v., 56 k. 22, 28–38v.; B. Jag.: rkp. 211 k. 369.
Włodzimierz Dworzaczek