INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Karol Makuch      Karol Makuch, wizerunek na podstawie fotografii z 1934 r.

Karol Makuch  

 
 
Biogram został opublikowany w 1974 r. w XIX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.

 

 

 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Makuch Karol (1885–1944), pedagog, działacz społeczny i niepodległościowy związany z obozem piłsudczyków. Ur. 7 X w Sierszy w pow. chrzanowskim, syn Jana i Florentyny Frick, wcześnie osierocony, był wychowany przez ciotkę w rodzinie Pająków, pracowników kopalni w Sierszy. Ukończył seminarium nauczycielskie, po czym podjął ok. r. 1910 pracę nauczycielską w szkolnictwie powszechnym w rejonie Bielska-Białej. Stał się wnet na tym terenie działaczem Krajowego Związku Nauczycielstwa Ludowego w Galicji, przekształconego w r. 1913 w Związek Polskiego Nauczycielstwa Ludowego (ZPNL). Już wtedy związany był blisko z Julianem Smulikowskim i Stanisławem Nowakiem, czołowymi działaczami ZPNL. Dn. 30 VIII 1914 wstąpił do Legionów Polskich, gdzie odbywał służbę w 3. batalionie 1. p. piechoty. W październiku 1915 mianowany w stopniu chorążego komisarzem werbunkowym Legionów na terenie pow. Zamość, pełnił tam swe obowiązki do września 1916. Awansowany 1 IV 1917 do stopnia podporucznika był adiutantem 3. batalionu 1. p. piechoty w garnizonie w Modlinie. Po kryzysie przysięgowym wcielony został w listopadzie 1917 do armii austriackiej i skierowany na kurs oficerów rezerwy, brał następnie udział w walkach na froncie włoskim. Po powrocie do kraju, dn. 1 VI 1919 był awansowany w Wojsku Polskim do stopnia kapitana, w r. 1922 przeniesiony został do rezerwy.
Powróciwszy do pracy zawodowej nauczycielskiej, ukończył M. równocześnie Państwowy Instytut Pedagogiczny w Warszawie. Był słuchaczem i wychowankiem Józefy Joteyko, związanym z nią również po ukończeniu Instytutu jako przewodniczący (1924–5), potem wiceprzewodniczący (1926–8), wraz z Marią Grzegorzewską, Koła Psychologicznego założonego przez absolwentów Instytutu; w l. 1928–30 był wiceprzewodniczącym Tow. Psychologicznego im. J. Joteyko, a w l. 1926–1933/4 wydawcą odpowiedzialnym z ramienia Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych kwartalnika „Polskie Archiwum Psychologii”, powstałego z inicjatywy i pod red. J. Joteyko. Jej idee i zasady pedagogiczne pozostały trwałą podstawą w dalszej działalności pedagogicznej M-a i w jego pracach nad organizacją szkolnictwa; był zwolennikiem jednolitej szkoły powszechnej dającej jednakowy start młodzieży ze wszystkich warstw społecznych oraz rzecznikiem uzależnienia dalszego kierunku nauczania od zdolności i inteligencji dziecka poznawanej metodą testów i obserwacji psychologicznej.
Od r. 1919 M. pracował jako inspektor szkolny, potem wykładowca pedagogiki w Państwowym Seminarium Nauczycielskim im. S. Konarskiego w Warszawie, wreszcie jako dyrektor tego Seminarium (1927–30). Z dn. 16 I 1931 przeszedł do pracy w min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (MWRiOP) w charakterze wizytatora, a w r. 1933 powołany został przez ministra Janusza Jędrzejewicza na dyrektora Departamentu I (Ogólnego) MWRiOP. Będąc bliskim współpracownikiem J. Jędrzejewicza, jak też wiceministra Kazimierza Pierackiego, brał żywy udział w pracach nad przygotowaniem i realizacją, we wstępnym okresie, reformy szkolnictwa, w szczególności szkolnictwa powszechnego. Z MWRiOP odszedł 1 V 1935 na stanowisko dyrektora Państwowego Instytutu Nauczycielskiego (PIN) w Warszawie na miejsce Marii Grzegorzewskiej, która pozostała w dalszym ciągu dyrektorem Instytutu Pedagogiki Specjalnej. Dymisja Grzegorzewskiej i nominacja M-a wywołała protest części zatrudnionych w PIN, a związanych ideowo z Grzegorzewską wykładowców, którzy postanowili od nowego roku szkolnego zrezygnować z pracy w Instytucie. Na stanowisku dyrektora PIN pozostawał M. do wybuchu wojny.
W marcu 1919, kiedy utworzony został Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych (ZPNSP), powołano M-a na stale urzędującego sekretarza tego Związku. Funkcję tę pełnił do r. 1922, po czym pozostawał w prezydium ZPNSP jako skarbnik. Przejawiał aktywność w różnych dziedzinach jego działalności: organizowaniu Wyższych Kursów Nauczycielskich i własnego wydawnictwa związkowego (był w r. 1921 współorganizatorem i współzałożycielem «Naszej Księgarni»), a w okresie pełnienia funkcji skarbnika – również w poczynaniach gospodarczych (budowa domów wypoczynkowych i sanatoriów dla nauczycieli). Głównym jednak przedmiotem jego zainteresowań pozostały problemy programowo-pedagogiczne. Podobnie jak Smulikowski, M. po r. 1926 należał do grona tych działaczy, którzy zdecydowanie opowiedzieli się po stronie obozu legionowego. Po utworzeniu Związku Nauczycielstwa Polskiego (ZNP) wszedł do władz naczelnych jako skarbnik i przewodniczący komisji finansowej i pierwszy przewodniczący utworzonego w r. 1929 Wydziału Pedagogicznego Związku. M. był współorganizatorem I Kongresu Pedagogicznego w Poznaniu (lipiec 1929), któremu przewodniczył, oraz II Kongresu Pedagogicznego w Wilnie (lipiec 1931), gdzie wygłosił referat programowy formułujący zasady wychowania państwowego, akcentując mocno socjologiczny aspekt edukacji – zasadę współdziałania, solidarności, umiejętności podporządkowania interesów osobistych interesom grupy – rodziny, klasy, szkoły, społeczeństwa, państwa i ojczyzny.
Brał udział w kongresach Międzynarodowej Federacji Związków Nauczycielskich: w Berlinie (1928), Genewie, Helsinkach, Paryżu i Londynie. Jego udział w pracach związkowych zmniejszył się po przejściu do pracy w MWRiOP. Po r. 1932 bronił jeszcze na terenie ZNP słuszności zasadniczych założeń nowo wprowadzonej reformy szkolnictwa wobec ówczesnej opozycji. Wzrost wpływów i radykalizowanie się polityczne tej opozycji sprawiły, że po r. 1938 M. usunął się całkowicie od prac związkowych.
M. działał w Organizacji Pracy Obywatelskiej Młodzieży «Straż Przednia», piłsudczykowskiej organizacji młodzieży szkolnej, powołanej przez J. Jędrzejewicza w r. 1932 jako antidotum na wpływy endecji w tym środowisku. M. był w l. 1932–9 wiceprezesem «Straży Przedniej», a w ciągu roku po śmierci jej pierwszego prezesa Adama Skwarczyńskiego (2 VI 1934), z którym był blisko związany – faktycznym kierownikiem organizacji. W ostatnich latach przed wojną należał do grupy zwolenników Walerego Sławka, odsuwanych stopniowo od większego wpływu na centralne agendy życia publicznego.
Dorobek M-a sprowadzał się przede wszystkim do prac programowych w zakresie szkolnictwa powszechnego oraz kształcenia nauczycieli ze specjalnym uwzględnieniem problemów metodyki nauczania i psychologii rozwojowej. Publikował niewiele; na uwagę zasługują jego wypowiedzi polemiczne na łamach „Naprzodu” w ostatnich latach przed pierwszą wojną światową i artykuły w „Pracy Szkolnej” z l. 1929–32.
Po wybuchu wojny, w początku września 1939 M. powołany został przez Stefana Starzyńskiego do tworzonego Komisariatu Cywilnego Dowództwa Obrony Warszawy. Objął tam funkcję szefa I Oddziału, którą pełnił do końca walk o Warszawę, pozostając przez cały czas w adiutanturze Starzyńskiego, jako jeden z zaufanych jego współpracowników. W czasie okupacji oficjalnie pracował M. w l. 1939–44 jako referent w Wydziale Finansowym Zarządu Miejskiego m. st. Warszawy. Równocześnie współpracował z Kazimierzem Pierackim, twórcą Komisji Oświecenia Publicznego, tajnej organizacji oświatowej, opartej głównie o kadrę przedwojennych pracowników administracji szkolnej, a związanej z kierownictwem Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). Po aresztowaniu Pierackiego przez gestapo (28 VII 1940) brał udział w konspiracyjnym kształceniu nauczycieli. Był m. in. wykładowcą metodyki w tajnym Pedagogium w Warszawie. Wybuch powstania warszawskiego zaskoczył go w okolicy placu Unii Lubelskiej, który pozostał w rękach niemieckich. Zaginął po 5 VIII 1944; najpewniej padł ofiarą jednej z masowych egzekucji dokonywanych wtedy w alei Szucha.
M. posiadał liczne odznaczenia krajowe i zagraniczne, m. in. Krzyż Niepodległości i Srebrny Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury «za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej».
Żonaty od r. 1918 z Heleną Łachwa (1887–1945), nauczycielką, a potem kierowniczką szkoły powszechnej w Warszawie, pozostawił dwie córki: Wandę (ur. 1919), lekarza neurologa, pracownika naukowego Akademii Medycznej w Warszawie, i Zofię (ur. 1927), polonistkę i wydawcę.

Fot. (zbiorowa) w: Dziesięciolecie Polski Odrodzonej; – Alfabetyczny spis oficerów rezerwy 1 V 1922, W. 1922 s. 174; Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917), W. 1917 s. 24; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924; Spis oficerów służących czynnie w dniu 1. 6. 21 r., W. 1921 s. 21; – Dickstein S., Makuch K., Suchodolski W., Odsłonięcie pomnika śp. prof. dr Józefy Joteyko, „Pol. Arch. Psychologii” R. 3: 1930 nr 2 s. 158–61; Marciniak Z., Procesy zjednoczeniowe w ruchu nauczycielskim na ziemiach polskich w l. 1915–1919, W. 1969 s. 115–24; Szczechura T., Związek Nauczycielstwa Polskiego. Zarys dziejów 1919–1939, W. 1957; 6 lat Straży Przedniej, W. 1938 s. 20, 23, 25, 56; Zarys powstania i rozwoju Zarządu ZPNSP, „Kalendarz Nauczycielski” (W.) 1927 s. 177, 1929, 1930, 1931; Zmiany w PIN, „Głos Nauczycielski” 1935 nr 30; – Dziennik Urzędowy MWRiOP, 1931 s. 58; Gałecki W., Przez życie raz jeszcze, Kr. 1966 s. 297–305; Ivanka A., Wspomnienia skarbowca 1927–1945, W. 1964 (fot.); Jędrzejewicz J., W służbie idei. Fragmenty pamiętnika i pism, Londyn 1972; Pasek W., Fragment wspomnień pracownika intendentury ratusza dotyczący września 1939, w: Cywilna obrona Warszawy we wrześniu 1939, W. 1964 s. 330; Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminariów nauczycielskich…, W.–Lw. 1926 II 394; – „Roczn. Pol. Akad. Liter.” (W.) 1937 s. 251; – AAN: Akta Departamentu I MWRiOP; Arch. Państw. w W.: sygn. 42 Pasek W., Ratusz warszawski w latach okupacji (mszp.), sygn. 291 s. 63 (Pawłowicz H., Wrzesień 1939. Wspomnienia i dokumenty, (mszp.); Centr. Arch. Wojsk.: Akta Legionów Polskich sygn. 120 (Rozkazy dzienne 1. p. piechoty Legionów z 1916–1917 r.); Oesterreichisches Staatsarchiv (Wiedeń): Akta osobowe M-a w zespole Kriegsarchiv-Ministerium für Landesverteidigung; Materiały (fot.), korespondencja i oryginał legitymacji Komisariatu Cywilnego Dowództwa Obrony Warszawy z września 1939 w posiadaniu córek M-a; Relacje ustne córek M-a oraz słuchaczy tajnego Pedagogium w l. 1943 i 1944: Barbary Kocówny i Witolda Kozłowskiego.
Władysław Bartoszewski

 

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Tadeusz Kutrzeba

1885-04-15 - 1947-01-08
generał dywizji WP
 

Artur Górski

1870-07-02 - 1959-12-07
pisarz
 

Piotr Stachiewicz

1858-10-29 - 1938-04-14
malarz
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Marceli Struszyński

1880-01-16 - 1959-09-01
inżynier technolog
 

Aleksander Morawski

1877-02-27 - 1930-12-13
prawnik
 

Stanisław Patschke

1871-10-04 - 1917-12-08
inżynier technolog
 

Czesław Skonieczny

1894-07-07 - 1946-03-27
aktor filmowy
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.