INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Aleksander Mogilnicki     

Aleksander Mogilnicki  

 
 
Biogram został opublikowany w 1976 r. w XXI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.

  

 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Mogilnicki Aleksander (1875–1956), adwokat, prezes Sądu Najwyższego, pisarz prawniczy. Ur. 16 IV w Warszawie, był synem Konstantego (1845–1916) i Henryki z Żarnowskich (1850–1905), bratem Tadeusza (zob.). Ojciec, oficer w powstaniu styczniowym i więzień polityczny (1864–5), a następnie obrońca sądowy i od r. 1887 znany w Łodzi z pracy społecznej i zawodowej rejent, zapewnił synowi staranne i patriotyczne wychowanie. M. w r. 1892 ukończył gimnazjum w Łodzi, a w r. 1896 Wydział Prawa Uniw. Warsz. ze stopniem kandydata praw i dwoma medalami, srebrnym, który dostał w r. 1894 za konkursową rozprawę Teoria prawna Iheringa, i złotym otrzymanym w r. 1896 za Ustrój sądownictwa administracyjnego w Zachodniej Europie i w Rosji. Już w gimnazjum wypróbowywał uzdolnienia literackie w szkolnym pisemku, a w czasach studenckich brał udział w tajnej «Pomocy Bratniej» i w kółku «Jutrzenka», którego od r. 1894 był prezesem. Praktykę prawniczą odbywał w r. 1896 u adwokata Leona Błaszkowskiego, a w l. 1897–9 jako aplikant w Warszawskim Sądzie Okręgowym. W styczniu 1900 jako pomocnik adwokata założył w Łodzi kancelarię adwokacką, którą prowadził początkowo z adwokatem J. Czeraszkiewiczem, a następnie samodzielnie. W r. 1901 został adwokatem przysięgłym. Jako obrońca brał udział w wielu procesach politycznych przed Izbą Sądową i Sądem Wojennym, narażając się na szykany ze strony władz carskich. W jesieni 1905 był delegowany przez adwokaturę łódzką na zjazd «Ziemców» w Moskwie w celu wyjednania zmiany panującego w Łodzi systemu policyjnego. W r. 1906 był jednym z organizatorów gimnazjum polskiego «Uczelnia», w którym następnie uczył historii; równocześnie (od r. 1907) wykładał prawo handlowe na kursach S. Mantinbanda. W r. 1907 kandydował (bez rezultatu) z Łodzi na posła do Dumy z ramienia Zjednoczenia Postępowego. Należał do wielu instytucji łódzkich. Był członkiem zarządu oddziału Macierzy Szkolnej, Tow. Prawniczego, Komisji Szkolnej przy Magistracie oraz współzałożycielem i prezesem (1908–11) oddziału łódzkiego Tow. Kultury Polskiej (TKP), a po przeniesieniu się do Warszawy członkiem zarządu głównego tego Towarzystwa. W łódzkim oddziale TKP zorganizował bibliotekę udostępnioną publiczności w r. 1909. Stała się ona następnie zalążkiem Miejskiej Biblioteki Publicznej w Łodzi. Wygłaszał odczyty z dziedziny prawa, etyki, historii (w Łodzi, Zgierzu, Częstochowie, Warszawie), których liczba w tym czasie przekroczyła setkę. W l. 1908–11 studiował zaocznie prawo na UJ, gdzie w r. 1913 uzyskał doktorat. W r. 1911 przeniósł swą kancelarię do Warszawy i w r. 1914 zyskał duże uznanie obroną oskarżonych w głośnych procesach o «szyldy chełmskie» w Chełmie i Lublinie (por. artykuł M-ego w „Gazecie Sądowej Warszawskiej” z r. 1914 s. 143–6). Latem t. r. przebywał w Ustce na wakacjach; gdy wojna wybuchła, został jako poddany rosyjski internowany w Berlinie. W październiku 1915 powrócił do Warszawy i w dalszym ciągu prowadził adwokaturę.

Kiedy Niemcy zezwolili na utworzenie sądownictwa polskiego, M. zgłosił się zaraz do pracy i 1 IX 1917 został sędzią Sądu Apelacyjnego w Warszawie. Już od r. 1913 wykładał (do r. 1939) w Wolnej Wszechnicy Polskiej prawo karne, następnie prawo cywilne i procedurę karną. W l. 1915–19 miał wykłady encyklopedii prawa oraz prawa cywilnego i konstytucyjnego w Szkole Nauk Społecznych i Handlowych, przekształconej w Szkołę Nauk Politycznych. Od 20 XI 1917 wykładał prawo karne na Uniw. Warsz., najpierw w charakterze wykładowcy, a od 1 IV 1919 do 31 III 1921 jako tzw. docent tymczasowy. (Nie przyjął proponowanej mu w r. 1919 katedry prawa karnego na Uniw. Pozn.). Należał do organizatorów sądownictwa polskiego najpierw w Kongresówce, a później w Polsce niepodległej. Brał aktywny udział w Komitecie Zrzeszeń Prawniczych, w Komitecie Sądowym, w Komisji Organizacji Sądownictwa, w Komisji Konstytucyjnej Tymczasowej Rady Stanu, w Komisji Prawa Karnego przy Departamencie Sprawiedliwości, a później Min. Sprawiedliwości. W l. 1919–23 był członkiem i sekretarzem Komisji Kodyfikacyjnej, a od r. 1923 wiceprezesem Sekcji Postępowania Karnego tej Komisji, w której pracował do września 1939. Był głównym referentem projektu ustawy o nieletnich i ustawy postępowania karnego oraz koreferentem projektu ustawy o ustroju sądownictwa. W styczniu 1920 został sędzią Sądu Najwyższego. W czasie wojny 1920 r. służył od sierpnia do października w wojsku, następnie skierowano go do pracy w Inspektoracie Generalnym. Wespół z Wacławem Gąsiorowskim, Gustawem Simonem i in. wydawał „Bulletin de l’Armée Volontaire Polonaise”. Brał udział w zjazdach krajowych i międzynarodowych konferencjach prawniczych we Francji, Włoszech, w Belgii (w r. 1921 w Brukseli był wiceprezesem kongresu), w Rumunii, Jugosławii (prawie wszędzie przemawiał w miejscowych językach). Od stycznia 1918 był członkiem nadzwycz. Tow. Naukowego Warszawskiego (do r. 1950). W l. 1920–5 był prezesem Tow. Osad Rolnych i Przytułków Rzemieślniczych, od r. 1922 Warszawskiego Tow. Patronatu nad Nieletnimi, prowadzącego zakłady wychowawczo-poprawcze w Studzieńcu i Puszczy. Od r. 1910 był jednym z polskich członków generalnego Stowarzyszenia więziennictwa w Paryżu. W r. 1924 został jednym z 3 przedstawicieli polskiej grupy narodowej w Międzynarodowym Stowarzyszeniu Prawa Karnego (Association Internationale de Droit Pénal) w Paryżu. Należał również do innych towarzystw i organizacji. W r. 1926 został członkiem Rady Prawniczej Rzpltej Polskiej.

Dn. 25 X 1924 mianowany prezesem Sądu Najwyższego, objął kierownictwo Izby II, rozpoznającej sprawy karne byłego zaboru rosyjskiego. Przestrzegając niezawisłości sądownictwa, naraził się rządom sanacyjnym i wiosną 1929 został zwolniony z zajmowanego stanowiska. M. wrócił do adwokatury. W procesie brzeskim (1931–2) jako świadek obrony w śmiałych zeznaniach ujawnił szereg bezprawnych posunięć rządu i Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem. W r. 1937 był przewodniczącym Komisji Rady Adwokackiej w Warszawie, która obradowała nad projektem rządowym w sprawie zmian ustroju sądów powszechnych. W czasie drugiej wojny światowej w lipcu 1940 aresztowany z grupą 84 adwokatów i więziony na Pawiaku, został zwolniony po kilku tygodniach. W czasie powstania Warszawskiego, mimo podeszłego wieku, pełnił straż nocną i pomagał przy wznoszeniu barykad. Po powstaniu warszawskim przebywał w obozie w Pruszkowie, skąd wywieziony został do Działoszyc. Po krótkim pobycie w Zalesiu Górnym koło Warszawy, w październiku 1945 osiadł w Łodzi, gdzie otworzył kancelarię adwokacką. W l. 1946–52 prowadził wykłady zlecone na Uniw. Łódz. z zakresu monograficznego kursu wojskowego postępowania karnego. M. był doskonałym mówcą i obrońcą karnym oraz wybitnym teoretykiem i znawcą prawa karnego. M. jest autorem 30 prac naukowych i około 125 obszerniejszych rozpraw, nie licząc wielu artykułów ogłaszanych w różnych czasopismach prawniczych i ogólnonaukowych polskich (od r. 1897 do r. 1948), francuskich, angielskich, belgijskich, serbskich, chorwackich, rumuńskich. Od r. 1911 był członkiem Komitetu redakcyjnego „Gazety Sądowej Warszawskiej”; w l. 1918–20, z E. S. Rappaportem, redagował „Kwartalnik Prawa Cywilnego i Karnego”, a od r. 1922 „Przegląd Polski Ustawodawstwa Cywilnego i Kryminalnego”.

W związku z pracą nauczycielską w szkolnictwie handlowym M. opracował krótki podręcznik prawa (Ł. 1907), następnie rozszerzony, pt. Ogólne zasady prawa (W. 1916, 6. wyd. W. 1939), omawiający w sposób popularny wszystkie dziedziny prawa. W nauce prawa karnego był jednym z pierwszych w Polsce przedstawicieli pozytywizmu socjologicznego, którego główne założenia sformułował w pracach: Indywidualizacja kary (W. 1900), Kary dodatkowe (W. 1907), Pierwiastek zemsty w pojęciu kary („Themis Polska” S. II, t. 6, W. 1916) i w referacie na V Zjeździe Prawników i Ekonomistów Polskich we Lwowie w r. 1912; postulował m. in. rozszerzenie władzy sędziego, uzależnienie kary od typu przestępcy i od grożącego z jego strony niebezpieczeństwa – zarazem jednak opowiadał się mocno za utrzymaniem praworządnej zasady karania jedynie za czyn zabroniony pod sankcją karną przez ustawę. Ujęciem porównawczym odznaczają się prace M-ego: Sąd przysięgłych (W. 1899) i Sądy administracyjne (W. 1900, pierwsze opracowanie tego tematu w literaturze polskiej). Duży rozgłos M. zyskał książką Dziecko i przestępstwo (W. 1916, 2. wyd. W. 1925), w której postulował względem dzieci dopuszczających się przestępstwa stosowanie przede wszystkim środków zapobiegawczych i wychowawczych. Krytykę stosunków sądowych w państwach zaborczych przedstawił w pracy Sądownictwo w Polsce w okresie przedwojennym w świetle cyfr (W. 1917). Szereg drobniejszych studiów poświęcił organizacji adwokatury i zagadnieniom etyki obrończej. Był też współautorem projektów: kodeksu karnego dla ziem polskich (W. 1916) i ustawy postępowania karnego (ogłoszony przez Komisję Kodyfikacyjną RP. Sekcja postępowania karnego, b. m. r. I z. 1, W.–Lw. 1926–7 II z. 1). W okresie międzywojennym pisał m. in. o niezawisłości sędziów (W. 1928). Opublikował przekłady rosyjskiego ustawodawstwa cywilnego i (wraz z E. S. Rappaportem) karnego, obowiązującego tymczasowo na niektórych terytoriach polskich, oraz tezy z orzeczeń Sądu Najwyższego w sprawach karnych (W. 1919, 1921) i obszerne zbiory ustaw karnych dodatkowych (Kr. 1934, 1936). Opracował komentarze: do kodeksu postępowania karnego (Kr. 1933 i osobno wzory do tegoż kodeksu, 2. wyd. Kr. 1935), do kodeksu karnego (Kr. 1934, wspólnie z S. Glaserem) i do wojskowego postępowania karnego (Ł. 1947).

M. pisał artykuły do Wielkiej Encyklopedii Ilustrowanej i do Encyklopedii Handlowej. Ogłaszał różne drobne utwory poetyckie, beletrystyczne i literackie, listy z podróży itp. w licznych pismach codziennych i periodycznych, głównie łódzkich i warszawskich. W r. 1903 wydał tom poezji Z jasnych dni (Ł. 1903). Pozostały w zbiorach rodzinnych pisane w ostatnich latach różne wiersze, bajki satyryczne, tłumaczona poezja Puszkina („Złota rybka”) oraz prawie wszystkie bajki I. Kryłowa. Pozostawił w maszynopisie obszerny pamiętnik. Zmarł M. 1 IX 1956 w Łodzi i tam został pochowany na Starym Cmentarzu. Był odznaczony m. in. Orderem Odrodzenia Polski II kl., Gwiazdą Rumuńską II kl., jugosłowiańskim Orderem Św. Sawy I kl.

Z zawartego w r. 1901 małżeństwa z Natalią Makarczykówną (1879–1965), artystką malarką, miał 2 synów: Stefana (ur. 1902), inżyniera mechanika, konstruktora silników lotniczych w kraju, a następnie we Francji i Anglii (1940–5), oraz Henryka (ur. 1906), inżyniera chemika.

 

Fot. w Materiałach Red. PSB; – Czaykowska Z., Bibliografia historii adwokatury polskiej, W. 1968; Suligowski A., Bibliografia prawnicza polska XIX i XX w., W. 1911; Enc. Nauk Polit.; W. Enc. Ilustr.; „Roczn. Nauk. Liter.-Artyst.” (Okręta), W. 1905 s. 175 n.; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Peretiatkowicz–Sobeski, Współczesna kultura pol.; PSB, IV 333 (Czeraszkiewicz J.); Słownik Pracowników Książki Pol. (bibliogr.); – Dwadzieścia lat Wydziału Prawa Uniwersytetu Łódzkiego, Ł. 1967 s. 10, 23; Dziesięciolecie Wolnej Wszechnicy Polskiej TKN, W. 1917 s. 130, 139; Historia państwa i prawa Polski 1918–1939, W. 1968 II 57 n., 74–6, 109, 143; Janiszewska-Talago E., Szkoła antropologiczna prawa karnego w Polsce, W. 1965 s. 33, 45; Komorowski A., Nieletni przestępcy, W. 1929 s. 25; Łastik S., Studzieniec, W. 1965 s. 116–17; Manteuffel T., Uniwersytet Warszawski w latach 1915/16–1934/35, W. 1936; Opałek K., Wolter W., Nauka filozofii prawa i prawa karnego w Polsce, Kr. 1948, s. 26 n., 36; Racięcka J., Uniwersytet Łódzki w pierwszym dziesięcioleciu 1945–1954, Wr. 1955; Wznowienie sądownictwa polskiego (1917–1922), W. 1923 s. 22, 24, 29; Z dziejów Gimnazjum i Liceum im. Mikołaja Kopernika w Łodzi 1906–1973, Ł. 1973 s. 9, 12–13, 70, 147; – Komisja Kodyfikacyjna Rzeczypospolitej Polskiej. Wydział Karny. Prawo materialne, W. 1921 I z. 1 s. 2–4; toż, Wydział Karny. Sekcja prawa karnego, W. 1922 I z. 2 s. 1–3, z. 3 s. 1, 19, [b. m. r.] II s. 1–2, [b. m. r.], III z. 1, W. 1926 III z. 2 s. 125, W. 1931 V z. 6 s. 3; Polski Związek Prawników Kresowców, Sprawozdanie z działalności Zarządu za rok 1927, W. 1928 s. 27, 31; toż za r. 1928–1929, W. 1929 s. 12–16; toż za rok 1930/1931, W. 1931, s. 33; Rappaport E. S., Moje czasy adwokackie, „Palestra” (W.) 1959 nr 7–8 s. 56 n.; – „Gaz. Admin. i Policji Państw.” 1924 nr 47 (podob.); „Gaz. Sąd. Warsz.” 1913 s. 93; „Prawo i Życie” 1956 nr 11; „Przegl. Pol. Ustawodawstwa Cywilnego i Kryminalnego” 1922 z. 1 s. 36 n.; „Revue Pénitentiaire de la Pologne” (W.) T. 3: 1928 (?) s. 278–83; „Ruch Prawn. Ekon. i Socjol.” 1937 z. 3 s. XIII (fot.); – Arch. UJ: W. P. II 489 nr 166; – Arch. rodzinne i informacje syna Stefana; – Charakterystykę twórczości naukowej M-ego z dziedziny prawa uzupełnił Władysław Sobociński.

Wacław Szczygielski

 

 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

wojna z bolszewikami 1919-1920, powstanie warszawskie 1944 (zmarli do 1975), znajomość kilku języków obcych, więzienie na Pawiaku, rodzeństwo - 2 (w tym brat), proces brzeski 1931, publikacje prawnicze, kancelaria adwokacka w Łodzi, gimnazjum w Łodzi, Towarzystwo Osad Rolnych i Przytułków Rzemieślniczych, Towarzystwo Kultury Polskiej, Szkoła Nauk Politycznych w Warszawie, NIEPODLEGŁA praworządność, obóz przejściowy w Pruszkowie, prawo karne, Komisja Kodyfikacyjna RP, Wolna Wszechnica Polska, publikacje naukowe (ponad 30), Wydział Prawa UW, Uniwersytet Warszawski pod zaborem, XX w., czasopismo "Gazeta Sądowa Warszawska", areszt niemiecki (III Rzesza), tworzenie sądownictwa polskiego, praktyka adwokacka w Warszawie, okupacja niemiecka Warszawy 1939-1945, kancelaria adwokacka w Warszawie, ojciec - więzień carski, publikacje w czasopismach naukowych, wykłady z prawa cywilnego, wykłady z prawa handlowego, Towarzystwo Naukowe Warszawskie, represje hitlerowskie przeciw prawnikom, teoria prawa, zjazdy prawników, Zjazd Prawników i Ekonomistów Polskich we Lwowie 1912, Sąd Najwyższy II RP, Towarzystwo Prawnicze w Łodzi, wykłady na Uniwersytecie w Warszawie, ojciec - oficer powstania styczniowego, funkcja adwokata przysięgłego, obrona w procesach politycznych, szykany władz carskich, wybory do Dumy 1907, Macierz Szkolna, tworzenie biblioteki publicznej, wykłady z prawa karnego, doktorat z prawa, prezesura Sądu Najwyższego, sądownictwo pod zaborami, tworzenie haseł encyklopedii, publikacje prasowe, Cmentarz Stary w Łodzi, tłumaczenia z rosyjskiego, Order Odrodzenia Polski (II RP), Order Gwiazdy Rumunii, Order Św. Sawy (jugosłowiański), żona - malarka, syn - inżynier, dzieci - 2 synów (osób zm. 1951-2000), twórczość przekładowa (zmarli od 1951), twórczość literacka (zmarli 1951-1975), Uniwersytet Warszawski (1886-1900), Uniwersytet Warszawski (1918-1925)
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Chmura tagów

Postaci powiązane

 

Tadeusz Michał Mogilnicki

1879-03-14 - po 1939 pediatra
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Bronisław Gembarzewski

1872-05-20 - 1941-12-11
malarz
 

Józef Lipski

1894-06-05 - 1958-11-01
dyplomata II RP
 

Zygmunt Hahn

1875-04-12 - 1945-12-24
prawnik
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Tadeusz Maciej Runge

1898-11-22 - 1975-12-21
urzędnik
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.