Suchodolec Franciszek h. Abdank (zm. 1790), stolnik grodzieński, sekretarz Komisji Skarbu Litewskiego.
Pochodził z rodziny wywodzącej się z woj. nowogródzkiego, której przedstawiciele zamieszkiwali w 2. poł. XVIII w. również w pow. grodzieńskim. Był zapewne najstarszym z siedmiu synów Antoniego (żył jeszcze wiosną 1783). Braćmi S-a byli: Józef (zm. 1779), Tadeusz, od r. 1771 podchorąży, w l. 1772–5 chorąży, następnie porucznik (1775–80) w Regimencie Gwardii Konnej Kor., w l. 1783–9 rotmistrz Chorągwi Skarbowej W. Ks. Lit. (dymisję otrzymał w r. 1789 jako podpułkownik), komisarz cywilno wojskowy pow. grodzieńskiego w r. 1792, uczestnik insurekcji kościuszkowskiej (akces w Sokółce 9 V 1794), członek Dep. Bezpieczeństwa w Grodnie, Michał (zob.), Karol, sędzia berezowski, Wincenty (zm. przed 1810), towarzysz Brygady Petyhorskiej wojsk lit., otrzymał dymisję w r. 1780 jako chorąży, i Jan, chorąży (1787–90), następnie porucznik Chorągwi Skarbowej W. Ks. Lit. Ojciec S-a starał się wraz z synami odzyskać rodowe dobra Peresieka (woj. nowogródzkie), które po bracie jego dziada, Janie, arianinie, były nadawane jako kaduk. Prawdopodobnie za protekcją podskarbiego nadw. lit. Antoniego Tyzenhauza uzyskali oni w r. 1775 konstytucję sejmową „Przybliżenie sprawiedliwości Ur. Suchodolcom” oraz dekrety kontumacyjne w Trybunale, na podstawie których w l. siedemdziesiątych zajechali sporny folwark; sprawa toczyła się w Trybunale jeszcze w r. 1783. Bracia S-a zostali 21 XII 1798 wylegitymowani ze szlachectwa przez Deputację wileńską.
Od r. 1765 pozostawał S. w służbie podskarbiego Tyzenhauza, administratora, a od r. 1777 dzierżawcy ekonomii litewskich, star. grodzieńskiego, najbardziej zaufanego współpracownika króla Stanisława Augusta na Litwie. Zapewne to S. (występuje bez imienia) był w r. 1766 superintendentem komory celnej w Połądze na Żmudzi, który 17 VIII t.r. otrzymał od Komisji Skarbowej Lit. za «chwalebne sprawowanie się» i na zachętę do dalszej gorliwości sumę 400 złp. Nie wiadomo dokładnie, kiedy został osobistym sekretarzem podskarbiego i zamieszkał na stałe w Grodnie. Dn. 24 III 1773 wniósł do ksiąg grodzkich grodzieńskich uchwaloną 22 III t.r. instrukcję dla posłów z powiatu na sejm rozbiorowy. W r. 1775 otrzymał (za dziesięć lat wiernej służby dla Tyzenhauza) dobra pojezuickie w woj. połockim, pod warunkiem, że z czasem odstąpi je jednemu z wierzycieli podskarbiego. Jako bliski i zaufany (wydaje się, że najbliższy w sprawach skarbowych i ekonomicznych) współpracownik podskarbiego jeździł często w l. 1776–80 z ramienia swego patrona do króla do Warszawy, także w sprawach poufnych; przynajmniej od r. 1778 korespondował z sekretarzem królewskim Stanisławem Badenim. Dn. 2 III 1776 został sekretarzem Komisji Skarbowej Lit. (z pensją 4 tys. złp.), w której Tyzenhauz faktycznie zastępował podskarbiego lit. Michała Brzostowskiego. T.r. Tyzenhauz powierzył S-owi kontrolę redagowanej przez sekretarza poczty „Gazety Grodzieńskiej”, która miała służyć interesom stronnictwa dworskiego na Litwie; każdy numer pisma musiał być przed drukiem zatwierdzony przez S-a. Z pewnością za przyczyną S-a jego brat Józef (zapewne tożsamy z Józefem Suchodolcem, który wstąpił w r. 1762 do jezuitów, a w r. 1772 odszedł z zakonu jako kleryk), otrzymał 6 V 1777 specjalnie dla niego utworzone wicesekretarstwo Komisji Skarbowej Lit. Zadbał również S. o promocję innych swych braci, Tadeusza i Michała; w listopadzie 1778 byli oni egzaktorami skarbowymi: Tadeusz w Brześciu, a Michał w Wiłkomierzu. W l. 1777–8 towarzyszył S. podskarbiemu w jego podróży zagranicznej, m.in. do Londynu, skąd w marcu 1778 został wysłany do Warszawy i Grodna. Po 30 VII t.r. otrzymał od Tyzenhauza pisarstwo grodzkie grodzieńskie, jednak bez przynależnych temu urzędowi dochodów.
S., który zawdzięczał podskarbiemu całą swą karierę i zapewne jako jedyny ze współpracowników znał prawdziwy stan jego interesów, w krytycznym dla Tyzenhauza r. 1780 opowiedział się jednak przeciw niemu. Zadecydowały o tym trudności we współpracy z gwałtownym i często źle traktującym współpracowników i sługi pryncypałem, lęk przed współodpowiedzialnością za niewątpliwe nadużycia, wybór między wiernością wobec króla a lojalnością względem podskarbiego i, być może, chęć awansu. Równocześnie Stanisław August, coraz bardziej zaniepokojony chaosem i błędami w gospodarce Tyzenhauza oraz naciskany przez niechętnego wpływowemu podskarbiemu ambasadora Rosji O. Stackelberga, 28 II t.r. nakazał podskarbiemu przyjechać do Warszawy wraz z S-em i wszystkimi dokumentami w celu udzielenia wyczerpujących wyjaśnień. Mimo nalegań obaj udali się do Warszawy dopiero w kwietniu. Jeszcze w liście z 3 IV do Badeniego, S. bronił dobrego imienia podskarbiego. Jego decyzja, by oferować swe usługi królowi przeciw Tyzenhauzowi, była zapewne gotowa na początku maja (a możliwe, że już 22 lub 23 IV, gdy usiłował on w Warszawie spotkać się z Badenim). W dość tajemniczym liście do Badeniego z 4 V prosił S. o dyskretną pomoc dla jadącego do Warszawy swego brata, kapitana, «przez promocję JW. generała Komarzewskiego do względów Najjaśniejszego Pana udającego się». Chodziło o Tadeusza, dymisjonowanego oficera gwardii konnej kor., którego wyjazd do Warszawy nie powinien budzić podejrzeń. Najprawdopodobniej z upoważnienia S-a porozumiał się on z królem w sprawie działań przeciw Tyzenhauzowi. Późniejsze wydarzenia nie pozostawiają wątpliwości, że w maju doszło do uzgodnień S-a ze Stanisławem Augustem w tej sprawie. S. zdecydował o przyśpieszeniu planowanego wyjazdu do Warszawy i w liście z 8 VI do Badeniego oświadczał: «Dłużej nie mogę znieść niegodziwego ze mną obchodzenia się, pospieszam do protekcji Najjaśniejszego Pana z przedsięwzięciem nigdy niepowrócenia do Grodna».
Dn. 9 VI 1780 o godzinie czwartej rano wraz z bratem Michałem wyjechał S. potajemnie z Grodna. Możliwe, że o przyspieszeniu wyjazdu zdecydowała przemoc (pobicie) użyta przez Tyzenhauza wobec Michała. Bracia dotarli do Białegostoku 9 VI o godzinie jedenastej, a po trzech godzinach ruszyli w dalszą drogę do Warszawy. Podskarbi wysłał z Sokółki w pogoń za nimi namiestnika i czterech pocztowych z regimentu płk. Wojny. Uciekinierów pojmano w Grannem za Bugiem 10 VI o godzinie drugiej w nocy i zmuszono do powrotu. Z postoju w Pobikrach S. zdołał wysłać sztafetę do króla oraz do komendanta białostockiego ppłk. Jana Augusta Cichockiego, informując ich o zaszłym wydarzeniu. Po przybyciu wiceadministratora ekonomii grodzieńskiej Antoniego Studzińskiego wyruszyli pod eskortą w kierunku Białegostoku. Po drodze udało się S-owi oblatować w aktach grodzkich w Brańsku potajemnie sporządzony manifest (kopię przesłał Cichockiemu do Białegostoku) przeciw Tyzenhauzowi i mjr. Rohrowi, który wysłał pogoń, a w Bielsku uzyskać pomoc płk. Nowickiego, który pilnował, by w drodze do Grodna jechali oni przez Białystok. Po przybyciu 10 VI o godzinie dwudziestej drugiej do Białegostoku S. z bratem «dla bezpieczeństwa i pilności» oddali się dobrowolnie w areszt Cichockiemu, który nazajutrz wysłał ze swym raportem i kopią manifestu S-a kuriera do Warszawy; również S. wysłał 11 IV listy do króla i Badeniego. Stanisław August polecił 13 VI sprowadzić braci do Warszawy, posyłając im paszport i jednocześnie zakazując im rozpowiadać «o całej tej awanturze», zanim przed nim się nie stawią. S. «dla niezdrowia» wyruszył do Warszawy najwcześniej w niedzielę 18 VI, tymczasem Tyzenhauz (listy do króla z 15 i 17 VI) starał się przedstawić go w jak najgorszym świetle i osłabić jego wiarygodność. Przebywający w Warszawie chorąży nadw. lit. Kazimierz Wolmer, wierząc w możliwość załagodzenia sprawy, obiecał podskarbiemu skłonić Suchodolców do powrotu.
W Warszawie S. na polecenie Stanisława Augusta, korzystając z notatek i zapewne z zabranych z Grodna bliżej nieokreślonych dokumentów, spisał posiadane przez siebie informacje na temat poczynań Tyzenhauza. Przekazał królowi 27 i 29 VI 1780 memoriały oraz siedem szczegółowych raportów: Wiadomość o długach pro conto JKMości w Litwie przez J. Pana Tyzenhauza Podskarbiego Nadw. Lit. zaciągnionych, Katalog oficjantów Komisji Rzeczypospolitej Skarbu WKs.Lit., Wiadomość o pożytkach JP. Tyzenhauza podskarbiego nadw. lit. z uszczerbkiem Skarbu Rzeczypospolitej, Stan interesów JW. Tyzenhauza Podskarbiego Nadwornego Wks. Lit., Wiadomość o poczynionych zabiegach przez JP. Tyzenhauza Podskarbiego Nadw. Lit. przeciw komissowi JP. Kickiego Koniuszego W. Kor. do ekonomii JKM litewskich determinowanemu, Nota o wielości produktów z ekonomii JKM litewskich spławionych do niżej wyrażonych portów oraz Specyfikacja wyznaczonych pieniędzy dojść mających do Rygi. Materiały te, ukazujące skalę nadużyć Tyzenhauza, poważnie go obciążyły. W rezultacie król listem z 29 VI t.r. poinformował podskarbiego o odebraniu mu zarządu ekonomii litewskich. Najpóźniej 8 VII Tyzenhauz przybył do Warszawy (z obawy przed jego zemstą S. prosił o straż w nocy) i zarzucił S-owi fałszowanie swych podpisów na wekslach. W odpowiedzi S. złożył 9 VII pisemne zeznanie, w którym przyznał się, że naśladował podpis Tyzenhauza, lecz jedynie na jego rozkaz, a potem 11 VII wyznał na piśmie, że również na jego polecenie wielokrotnie fałszował podpisy różnych osób, m.in. podskarbiego w. lit. Michała Brzostowskiego, co przynieść miało Tyzenhauzowi znaczne korzyści materialne. Ponadto 13 VII oświadczył na piśmie, że dwukrotnie, na rozkaz Tyzenhauza, podrobił pismo samego króla. Zeznanie to ostatecznie odebrało podskarbiemu zaufanie monarchy. Dn. 23 VII Stanisław August wydał uniwersał, którym odbierał ekonomie Tyzenhauzowi i przekazywał ich zarząd marsz. nadw. kor. Franciszkowi Rzewuskiemu. Tego dnia Tyzenhauz prosił króla o komisję do zbadania stanu ekonomii i domagał się powrotu S-a do Grodna dla złożenia wyjaśnień (gwarantując mu pełne bezpieczeństwo). Stanisław August obiecał podskarbiemu komisję listem z 29 VII i na początku sierpnia nakazał S-owi, aby towarzyszył Rzewuskiemu do Grodna i udzielił mu tam wszelkich niezbędnych informacji. Składając wyjaśnienia w sprawie nieprawidłowości skarbowych na sejmie w październiku t.r., Tyzenhauz przekazał deputacji sejmowej księgi skarbowe, opatrzone pieczęcią prymasa Michała Poniatowskiego i S-a jako sekretarza Komisji Skarbu oraz zrzucił na S-a znaczną część winy. Na mocy konstytucji „Deklaracja o Komisji Skarbowej W. Ks. Lit.” nowej Komisji Skarbu Lit. (z wyłączeniem jedynie dla tej sprawy osób zasiadających w poprzedniej kadencji), obradującej pod przewodnictwem kaszt. brzeskiego Józefa Bystrego, powierzono zbadanie działalności Komisji w l. 1778–80, której sejm nie skwitował, oraz jej oficjalistów. Po sejmie, 20 XI 1780 otrzymał S. podstolstwo grodzieńskie, wakujące od 18 V t.r., niewątpliwie za zasługi w sprawie Tyzenhauza; zapewne król obiecał mu ten urząd jeszcze w maju, w zamian za materiały obciążające podskarbiego.
Proces, rozpoczęty 26 IV 1781 przed Komisją Skarbu Lit. w dość nietypowym składzie (zwaną dlatego często ekstrakomisją), dotyczył głównie Tyzenhauza oraz podległych mu oficjalistów skarbowych: regenta ekonomicznego Tadeusza Andrzeykowicza, kasjera Franciszka Baranowicza oraz S-a. Podskarbi w zeznaniach obciążał swych podwładnych, zwłaszcza S-a. Broniąc się, S. wniósł 24 XI t.r. do akt Komisji Skarbowej manifest, tłumacząc, że pełnił «najtrudniejsze […] zlecenia bez zastanowienia się», a z powodu młodego wieku i braku doświadczenia nie potrafił przewidzieć fatalnych skutków tych działań. Potwierdził, że podskarbiemu zawdzięczał sekretarstwo Komisji Skarbowej i pisarstwo grodzkie grodzieńskie, że przymuszony przez Tyzenhauza działał «ze szkodą Skarbu JKMci i Rzeczypospolitej». Gdy postanowił «sprzeciwić się nie zgadzającym się z cnotą i charakterem naleganiom», z obawy przed zemstą podskarbiego wyjechał z Grodna «szukać zasłony u nóg sprawiedliwego monarchy». Utrzymywał, że podskarbi, obiecując mu pieniądze na kilkuletni pobyt zagranicą, próbował go skłonić do pisemnego odwołania złożonych królowi zeznań oraz do ukrycia faktycznego stanu gospodarki w ekonomiach. W odpowiedzi („Proces imieniem JWImci Pana Antoniego Tyzenhauza”, [b.m.r.w.]) podskarbi nazwał go «bezczelnym zuchwalcem» i «feniksem niecnot». W r. 1781 był S. w stopniu ucznia (wg S. Małachowskiego–Łempickiego błędnie jako rejent skarbu) członkiem trzech (lub jednej z trzech) niższych wileńskich lóż wolnomularskich. Dn. 5 II 1782 był na sejmiku elekcyjnym na pisarstwo ziemskie w Grodnie i podpisał na ten urząd kredens Ignacemu Littaworowi Chreptowiczowi, stolnikowi grodzieńskiemu. Dekretem Komisji, wydanym 1 VIII t.r., stwierdzono, że S. m.in. «powodując się wolą JW. Tyzenhauza, podskarbiego nadw. lit., dostarczenie sum skarbowych dla tegoż JW. Podskarbiego dysponował», uznano go winnym fałszerstw dokonanych na zlecenie Tyzenhauza, pozbawiono urzędu sekretarza Komisji Skarbowej oraz na zawsze zakazano piastowania jakichkolwiek funkcji skarbowych. Został więc S. potraktowany dużo łagodniej niż Andrzeykowicz i Baranowicz, którym zakazano wszelkiej działalności publicznej.
S. był na sejmiku podkomorskim 11 II 1784 w Grodnie i podpisał wybór marsz. Wolmera i podkomorzego Franciszka Jundziłła. Dn. 30 V t.r. dziękując królowi za glejt, ponownie prosił o obronę przeciw podskarbiemu, który tocząc z nim proces, złożył w Trybunale oświadczenie, grożąc mu uwięzieniem. S. starał się też o uchylenie dekretu z 1 VIII 1782. Podczas sejmu 1784 r. w Grodnie podał do druku Prośbę Ur. Franciszka Suchodolca […] do Prześwietnej Delegacji, zabiegając o uwolnienie od rygoru wyroku. Na mocy uchwalonej 30 X t.r. konstytucji sejmowej „Uspokojenie interesu Skarbu Litewskiego” został wraz z innymi skazanymi w r. 1782 ułaskawiony. Podskarbi jako star. grodzieński chciał go pozbawić pisarstwa grodzkiego, lecz S. utrzymał się na nim dzięki interwencji króla. Po śmierci Tyzenhauza (31 III 1785) utracił urząd i związane z tym dochody. Król nadał mu 11 IV t.r. urząd surogatora grodzkiego grodzieńskiego (czasowo pełniącego obowiązki starosty) na okres do wyboru nowego starosty w lutym 1786. S. skarżył się królowi listem z 13 XII 1785 na złą sytuację, bowiem utracił dobra pojezuickie i sekretarstwo Komisji Skarbowej, a wraz z pisarstwem grodzkim również dochody z kancelarii; w związku z procesem zaciągnął liczne długi, a przyznana przez króla pensja z kasy ekonomicznej (3 400 złp.) została cofnięta po roku. O pomoc w powtórnym uzyskaniu pisarstwa grodzkiego prosił króla ponownie 10 I 1786, gdy wiadomo już było, że starostą zostanie chorąży nadw. lit. Karol Littawor Chreptowicz, szwagier podkanclerzego Joachima Littawora Chreptowicza. Laudum elekcji nowego starosty S. podpisał 8 II t.r. jako podstoli i surogator grodzki grodzieński.
Dn. 7 III 1786 otrzymał S. stolnikostwo grodzieńskie, a 22 IV t.r. król prosił podkanclerzego J. L. Chreptowicza o protekcję u nowego star. grodzieńskiego K. L. Chreptowicza, by zechciał dać S-owi pisarstwo, lecz bez powodzenia. Jednak prośby S-a (m.in. z 7 V) nie pozostały bez odzewu i jeszcze t.r., niewątpliwie za sprawą króla, został S. ponownie sekretarzem Komisji Skarbu Lit.; funkcję tę pełnił przynajmniej do r. 1788, a być może do śmierci. Zapewne zamierzając zająć się gospodarowaniem na roli, zaprenumerował w r. 1787 „Ustawy powszechne dla dóbr moich rządzców” ks. Anny Jabłonowskiej. W r. 1789 zrezygnował z urzędu stolnika grodzieńskiego z powodu «słabości zdrowia» (nominację otrzymał po nim 15 IX t.r. Maciej Tadeusz Eysymont).
Oprócz udziału w folwarku Peresieka miał S. być może jakąś część w dobrach Sowin (pow. słonimski), nabytych przez jego dziada w r. 1719. Zapewne miał dobra dożywotnie w ekonomii grodzieńskiej i z tytułu ich posiadania sprawował urzędy i brał udział w sejmiku tego powiatu. W r. 1790 król nadał mu dobra pojezuickie Żukiewicze (Hornica) z Hnojnicą (Gnojnicą), położone w pow. grodzieńskim (paraf. kwasowska), odłączone od ekonomii grodzieńskiej (w r. 1794 liczyły one 25 dymów). Dobra te odziedziczył po nim brat Tadeusz, który miał je jeszcze w r. 1796. S. zmarł w r. 1790.
S. był żonaty z Anną z Kołłątajów (zm. przed S-em); nie pozostawił potomstwa.
Ciechanowicz J., Rody rycerskie Wielkiego Księstwa Litewskiego, Rzeszów 2001 V 183; Enc. Jezuitów; Maly gerbounik Navagradzkai šlachty, Ed. S. A. Rybčonak, Minsk 1997 s. 108; Małachowski–Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; Niesiecki (dod. 413); Oficerowie Rzpltej 1777–1794, I cz. 1, 4, II; Spis mieszkańców Grodna w 1794 r., Oprac. J. Urwanowicz, w: Grodno w XVIII wieku (Miasto i ludność na tle trendów rozwojowych od średniowiecza do 1939 roku), Red. A. Woltanowski, J. Urwanowicz, Białystok 1997; Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego, Spisy. Red. A. Rachuba, II (w druku); Żychliński, XVIII 26; – Korzon, Wewnętrzne dzieje, IV; Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz podskarbi nadworny litewski, Londyn 1970–1 I–II; tenże, Z literatury polemiczno-sądowej XVIII w. Studium historyczne na tle sprawy Antoniego Tyzenhauza podskarbiego nadwornego litewskiego w latach 1780–84, „Ateneum Wil.” R. 5: 1928 s. 4, 6, 12, 18–19, 23, 31–2, 45, 47–9, 54–5, 59; Małachowski–Łempicki S., Wolnomularstwo na ziemiach dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego 1776–1822. Dzieje i materiały, Wil. 1930; Tracki K., Ostatni kanclerz litewski. Joachim Chreptowicz w okresie Sejmu Czteroletniego 1788–1792 (z dodaniem dziejów rodu i życia kanclerza w okresie wcześniejszym), Wil. 2007 (błędnie jako Michał); Żytkowicz L., Rządy Repnina na Litwie 1794–7, Wil. 1938; – Akty Vil. Archeogr. Kom., VII 55; Bień A. P., Grzebień L., Inglot M., Polonica w Archiwum Rzymskim Towarzystwa Jezusowego, Kr. 2003 II 54; Kossakowski J., Pamiętniki […] biskupa inflanckiego 1738–1788, Wyd. A. Darowski, W. 1891; Proces imieniem JWImci Pana Antoniego Tyzenhauza […] na P. Franciszka Suchodolca…, [b.m.r.w.]; Sprawa WJP. Kazimierza Srzedzińskiego […] z Janem Hołyńskim Pułkownikiem […] Antonim ojcem, Franciszkiem podstolim grodzieńskim, Michałem synami […] Suchodolcami, [b.m.w.] 1783; Tabela dymów rolniczych w powiecie grodzieńskim znajdujących się, ostatnią taryfą zajętych do wybierania rekrutów […] dla wiadomości Komisji porządkowej sporządzona […] 1794 […] maja 25 dnia, Oprac. J. Urwanowicz, A. Woltanowski, „Studia Podlaskie” T. 1: 1990 s. 237; Ustawy powszechne dla dóbr moich rządzców, W. 1787 VIII (lista prenumeratorów na końcu, bez paginy); Vol. leg., VIII 812, 973–4, IX 12–13; Zaleski M., Pamiętniki […] wojskiego Wielkiego Księstwa Litewskiego, posła na Sejm Czteroletni, P. 1879; – Kalendarz Grodzieński na r. 1787; toż na r. 1788; Kalendarz Wileński na r. 1789; – B. Czart.: rkp. 698 s. 973–4, 979, rkp. 717 s. 1203, rkp. 718 s. 501, 551–2, rkp. 719 s. 713–15, 725–8, rkp. 720 s. 387–610, rkp. 724 s. 355, rkp. 730 s. 705–7, rkp. 736 s. 657–8, rkp. 879 s. 46, 201, 208–9, 409, rkp. 930 s. 773; B. Jag.: rkp. 5344 t. IV k. 164; BUW: rkp. 2010 k. 114–21v (manifest S-a z 24 XI 1781); Rossijskij gosudarstvennyj archiv drevnich aktov w Moskwie: Metryka Lit., F. 389 op. 1 nr 543 s. 691–2, nr 546 s. 420–2, nr 551 s. 1234–5, nr 555 s. 522–4; – Informacje Przemysława P. Romaniuka z W. na podstawie kwerendy w L’vivs’kiej naukovej bibliotece im. V. Stefanyka we Lw. (F. 141 op. 1 nr 105/III s. 755).
Andrzej Haratym