INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Stanisław Mikołajczyk      Stanisław Mikołajczyk, wizerunek na podstawie fotografii Czesława Datki z lat 1943-1944.
Biogram został opublikowany w 1976 r. w XXI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Mikołajczyk Stanisław, pseud. Stem (1901–1966), działacz ruchu ludowego, premier rządu emigracyjnego, wicepremier Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Ur. 18 VII w Holsterhausen w Westfalii, dokąd rodzice jego (pochodzący z rodziny chłopskiej) wyemigrowali z Krotoszyńskiego: ojciec pracował jako górnik. Po powrocie do Wielkopolski rodzice M-a kupili sześciohektarowe gospodarstwo rolne w Strzyżewie koło Krotoszyna. M. brał udział w powstaniu wielkopolskim (1918/19) i w wojnie 1920 r. Poza 4 klasami szkoły powszechnej ukończył trzymiesięczny kurs szkoły rolniczej w Swarzędzu i pięciomiesięczny kurs Uniwersytetu Ludowego w Dalkach. Pracował na gospodarstwie rodziców, a w r. 1930 nabył gospodarstwo (20 ha) w Międzylesiu koło Wągrowca. M. związał się od r. 1922 z Polskim Stronnictwem Ludowym (PSL) «Piast». Był w r. 1927 jednym z założycieli, a w l. 1928–30 prezesem pozostającej pod wpływem «Piasta» organizacji p. n. Wielkopolski Związek Młodzieży Wiejskiej. W wyborach do Sejmu RP kadencji 1930–5 M. uzyskał mandat z okręgu nr 33 Gniezno z listy 7 Centrolewu. Był sekretarzem Klubu Parlamentarnego PSL-«Piast», później (od 1931) Stronnictwa Ludowego (SL). W Sejmie występował głównie w sprawach rolnych i samorządowych. Od r. 1930 wybierany do władz naczelnych stronnictwa, wchodził do Rady Naczelnej PSL-«Piast», do Rady Naczelnej SL (1931–3 sekretarz), od r. 1933 do Naczelnego Komitetu Wykonawczego SL, w którym, po wymigrowaniu Władysława Kiernika, pełnił obowiązki wiceprezesa. Pełnił też (na miejsce Stanisława Wrony) obowiązki prezesa w okresie od września 1934 do lutego 1935. Był w l. 1930–9 wiceprezesem Zarządu Wojewódzkiego PSL-«Piast», następnie SL w Poznaniu.

W scalonym SL M. reprezentował stanowisko umiarkowane w kwestiach reform społecznych zgodnie z tradycją «Piasta» i postawą przeważającą wśród działaczy ruchu ludowego w Wielkopolsce. Wypowiadał się zarazem za zaostrzeniem walki z sanacją i skłonny był szukać sojuszników w centrum i na prawicy. Głosił poglądy agrarystyczne. Działał w Wielkopolskim Tow. Kółek Rolniczych, którego prezesem wybrano go w r. 1936, a także w innych organizacjach i instytucjach społeczno-gospodarczych. Po wyemigrowaniu Wincentego Witosa M. był jednym z głównych realizatorów jego koncepcji politycznych i utrzymywał z nim stale kontakty. W r. 1936 opowiedział się za wysuniętą m. in. przez Witosa i Władysława Sikorskiego koncepcją konsolidacji sił centrowo-opozycyjnych, określaną mianem Frontu Morges. W r. 1937 poparł ogłoszenie strajku chłopskiego przeciwko sanacji i gdy należący do przeciwników zorganizowania strajku Maciej Rataj ustąpił czasowo ze stanowiska urzędującego prezesa, M. kierował stronnictwem i przygotowaniami do strajku.

Zmobilizowany w r. 1939, brał M. udział w kampanii wrześniowej, przeszedł granicę polsko-węgierską i był internowany w obozie Hangony, następnie przedostał się do Francji. Został prezesem utworzonego we Francji Komitetu Zagranicznego SL oraz od grudnia 1939 był urzędującym wiceprzewodniczącym emigracyjnej Rady Narodowej do 3 IX 1941, kiedy to objął w rządzie Sikorskiego stanowisko wicepremiera i tekę ministra spraw wewnętrznych, został również przewodniczącym Komitetu dla Spraw Kraju. Po śmierci Sikorskiego został (14 VII 1943), jako przedstawiciel SL i za poparciem Winstona Churchilla, premierem rządu. W okresie tym M. był jednym z głównych działaczy obozu politycznego na emigracji, złożonego obok ludowców z przywódców Stronnictwa Pracy (SP), grupy Jana Kwapińskiego z Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) i grupy Mariana Seydy ze Stronnictwa Narodowego. Przeciwstawiał się politykom sanacyjnym i większości endecji (grupie Tadeusza Bieleckiego). M. bez powodzenia podejmował starania o zgodę Związku Radzieckiego i aliantów na przedwojenną granicę polsko-radziecką, przekreślone przez postanowienia teherańskie (28 XI – 1 XII 1943) Wielkiej Trójki. W lipcu 1944 pozostawił wolną rękę czynnikom krajowym w sprawie decyzji o wybuchu powstania warszawskiego. Dwukrotne (w lipcu i październiku 1944) podróże M-a do Moskwy nie przyniosły porozumienia ze stroną radziecką i z przedstawicielami Krajowej Rady Narodowej (KRN) oraz Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, m. in. z powodu oporu emigracyjnych działaczy PPS, piłsudczyków i endeków przeciwko przyjęciu linii Curzona jako podstawy granicy polsko-radzieckiej. Spotkawszy się z opozycją większości członków swego gabinetu, M. 24 XI 1944 ustąpił ze stanowiska premiera. Odtąd działał w imieniu emigracyjnego SL i jako polityk popierany przez rządy Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. W kwietniu 1945 M. uznał uchwały konferencji jałtańskiej (z lutego t. r.). Zaproszony na konferencję konsultatywną w Moskwie 17–21 VI 1945, wszedł w skład Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (28 VI 1945 – 8 II 1947) jako drugi wicepremier oraz minister rolnictwa i reform rolnych. Wszedł również do KRN. Był członkiem polskiej delegacji na konferencję poczdamską w lipcu 1945. Brał też udział w rozmowach 16 VIII t. r. w Moskwie w sprawie podpisania umowy o granicy polsko-radzieckiej.

Po powrocie do kraju M. czynił starania mające na celu połączenie pod swoim kierownictwem dwóch odłamów ruchu ludowego, działających pod nazwą Stronnictwa Ludowego, w duchu zmajoryzowania skrzydła radykalnego. Kiedy próby te nie dały rezultatu, zwolennicy M-a przyjęli 22 VII 1945 nazwę Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL). Prezesem został chory już Witos, tak że polityką stronnictwa kierował faktycznie M., będący wiceprezesem. Kongres PSL, 24 I 1946 (już po śmierci Witosa) wybrał M-a prezesem. Wokół M-a i PSL zaczęły się konsolidować różne siły nastawione opozycyjnie wobec dokonujących się społecznych i politycznych przemian. M. nalegał na szybkie przeprowadzenie wyborów, licząc na uzyskanie większości mandatów i objęcie władzy. Partie robotnicze (PPR i PPS) wysunęły propozycję utworzenia wyborczego Bloku Stronnictw Demokratycznych (łącznie z PSL, SL, Stronnictwem Demokratycznym i SP). W rozmowach na temat bloku w lutym 1946 M. zażądał 75% mandatów, czyli przekazania faktycznie całej władzy. Przed referendum (30 VI 1946), poprzedzającym wybory, PSL w przeciwieństwie do zblokowanych stronnictw zalecało głosowanie «nie» na pierwsze pytanie – w sprawie zniesienia senatu. Wyniki referendum przyniosły sukces partiom bloku z PPR na czele, a odrzucenie przez PSL koncepcji wspólnej listy wyborczej ustawiło je w otwartej opozycji do Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (choć M. w nim nadal zasiadał). Zbliżyło to prawicowe skrzydło PSL do działających przeciw władzy ludowej sił reakcyjnych, które udzielały M-owi poparcia. Równocześnie rozwijała się opozycja przeciwko M-owi w łonie PSL. W wyniku wyborów do Sejmu Ustawodawczego w styczniu 1947 PSL otrzymało 28 mandatów poselskich (na 444). Po wyłonieniu przez sejm w lutym 1947 nowego rządu M. pozostał przewodniczącym klubu poselskiego PSL i prezesem rozpadającego się stronnictwa, w którym powstała antymikołajczykowska frakcja PSL–Lewica z Józefem Niećką i Czesławem Wycechem na czele. Zawiedziony w swych rachubach związanych z polityką mocarstw zachodnich, M., korzystając z pomocy ambasady amerykańskiej, 21 X 1947 potajemnie wyjechał z Polski.

Po opuszczeniu kraju M. zrazu próbował wznowić działalność wśród emigracji londyńskiej, ale gdy doznał tu niepowodzeń, zamieszkał w Stanach Zjednoczonych, gdzie starał się stworzyć konkurencyjny dla Londynu ośrodek emigracji politycznej. Został prezesem PSL na emigracji. Był też przewodniczącym Międzynarodowej Unii Chłopskiej (International Peasant Union). W latach «zimnej wojny» brał żywy udział w kampanii antykomunistycznej i antyradzieckiej, wyrazem której m. in. była jego książka The Pattern of Soviet Domination (Londyn 1948 i in. wyd.). Zmarł 13 XII 1966 w Waszyngtonie i został pochowany na cmentarzu Mount Olivet.

Z małżeństwa z Cecylią Ignasiak (1901–1951), więzioną w czasie okupacji w niemieckich obozach koncentracyjnych, miał M. syna Mariana.

 

Giza S., Ruch ludowy w prasie Polski Ludowej 1944–1967. Materiały bibliograficzne, W. 1970; tenże, Władze stronnictw lud., s. 600, 628, 629, 631–3, 644–9; – Borkowski J., Działalność Polskiego Stronnictwa Ludowego w latach 1945–1947, „Roczn. Dziej. Ruchu Lud.” 1960 nr 2; tenże, Kształtowanie się antymikołajczykowskiej opozycji w kierownictwie Polskiego Stronnictwa Ludowego 1946–1947, w: Polska Ludowa. Materiały i studia, W. 1962 I; tenże, Pertraktacje przedwyborcze między Polską Partią Robotniczą i Polską Partią Socjalistyczną a Polskim Stronnictwem Ludowym (1945–1946), „Kwart. Hist.” 1964 nr 2; tenże, Postawa polityczna chłopów polskich w latach 1930–1935, W. 1970; Buczek R., Stronnictwo Ludowe w latach 1939–1945, Londyn 1975; Duraczyński E., Delegatura rządu emigracyjnego i reprezentacja czterech stronnictw „obozu londyńskiego”, w: Problemy wojny i okupacji 1939–1944, W. 1969; tenże, Stosunki w kierownictwie podziemia londyńskiego 1939–1943, W. 1966; Hemmerling Z., Ruch ludowy w Wielkopolsce 1919–1939, W. 1971; Kowalski W., Walka dyplomatyczna o miejsce Polski w Europie (1939–1945), W. 1970; Malinowski (Pobóg-Malinowski) W., Najnowsza historia polityczna Polski, Londyn I960 III; Rożek E. J., „Allied Wartime Diplomacy – A Pattern in Poland”, (w jęz. pol. w:) Pol. Inst. Spraw Międzynarod. Zagadnienia Niemcoznawcze, Zesz. Bibliogr., W. 1958 nr 3 (60); Szaflik J. R., Początki konspiracyjnego ruchu ludowego, W. 1973; tenże, Polskie Stronnictwo Ludowe Piast 1926–1931, W. 1970; Wojtas A., Stronnictwo Ludowe na emigracji w okresie rządów gen. Sikorskiego, „Dzieje Najnowsze” 1973 nr 4; – Korespondencja przewodniczącego Rady Ministrów ZSRR z prezydentem Stanów Zjednoczonych i premierem Wielkiej Brytanii w okresie wielkiej wojny narodowej 1941–1945, W. 1960 I–II; Materiały źródłowe do historii polskiego ruchu ludowego, W. 1966 III, IV; Nagórski Z. (senior), Wojna w Londynie, Paryż 1966 (fot.); Pragier A., Czas przeszły dokonany, Londyn 1966; Raczyński E., W sojuszniczym Londynie, Londyn 1960; Strajk chłopski w 1937 r., W. 1960 I–II.

Red.

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.   

 

 
 

Powiązane zdjęcia

   

Powiązane audio

   

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Witold Pyrkosz

1926-12-24 - 2017-04-22
aktor teatralny
 

Artur Gruszecki

1852-08-24 - 1929-04-16
powieściopisarz
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.