Malecki Władysław Aleksander (1836–1900), malarz. Ur. 3 I w Kielcach, był synem Ignacego, kasjera zakładów górniczych w Suchedniowie, i Karoliny z Chmielewskich, bratem Bolesława, późniejszego inspektora ogrodów miejskich w Krakowie. M. po ukończeniu gimnazjum w Radomiu wstąpił do Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie, gdzie studiował (przede wszystkim pod kierunkiem Ch. Breslauera) w l. 1852–6, dwukrotnie otrzymując zapomogi. Pracę zawodową rozpoczął jako dekorator teatrów warszawskich; pod okiem A. Sacchettiego wykonywał prace pomocnicze. Uzyskawszy stypendium rządowe, wyjechał za granicę. W r. 1865 uczył się w Kunstgewerbeschule w Wiedniu, następnie, co najmniej od r. 1867 w Akademii w Monachium u E. Schleicha (okresowo zapewne także w Akademii w Düsseldorfie pod kierunkiem A. W. Leu’a). W poszukiwaniu motywów krajobrazowych wiele jeździł po Bawarii i Tyrolu. Latem 1869 M. wrócił do Polski. Przebywał przede wszystkim na Kielecczyźnie, malując typowe dla absolwentów warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych motywy: wiejskie krajobrazy z małymi kościółkami, często ze sztafażem – m. in. w Piekoszowie, Białogonie, Chlewiskach, Stobiecku, Radomsku (gdzie przemieszkiwał w r. 1870). W r. 1871 znów był w Monachium. W l. 1872–3 mieszkał w Krakowie, malując m. in. wielki Widok Wawelu (1873, obecnie Muz. Narod. w W.). Prasie ilustrowanej dostarczał wówczas swych rysunków, reprodukowano także obrazy M-ego. Wystawiał dużo: w Warszawie (corocznie od r. 1861), Krakowie i Lwowie, nie wzbudzając jednak ani zachwytów krytyki, ani zapału nabywców. Znacznie więcej zainteresowania budziły i przynosiły sukcesy obrazy wystawiane za granicą: w Londynie odznaczono M-ego brązowymi medalami w l. 1872 i 1874, w Wiedniu – w r. 1873.

Od r. 1875 M. znów pracował w Monachium. Ten drugi okres bawarski wydaje się artystycznie bodaj najciekawszy. W obrazach olejnych M. odrzucał wszelkie elementy rodzajowe, fabułę czy nawet nastrój, interesowały go tylko problemy malarskie: ton, walor, kolor, kompozycja, kwestia światła. W swej sztuce coraz bardziej zbliżał się do malarstwa francuskiego (J. B. Corota, a jeszcze wyraźniej – do «barbizończyków»). Wiernie trzymał się jednak kolonii polskiej, w której odgrywał poważną rolę; podejmował doświadczenia i tematy M. Gierymskiego, współpracował z J. Brandtem, regularnie obsyłał wystawy krajowe. W niezwykle delikatnych akwarelach, gwaszach i rysunkach stosował oryginalną, bardzo wrażliwą linię, świetnie wyczuwał przestrzenność i świetlistość atmosfery. Pracował bardzo dużo i wydajnie, wiele też sprzedawał. W r. 1877 otrzymał w Londynie wielki srebrny medal za krajobraz W górach bawarskich, a wystawiony tamże w r. 1879 największy obraz M-ego Sejm bociani (Muz. Narod. w Kr., dar samego artysty) nagrodzono złotym medalem.

W r. 1880 M. na stałe wrócił do kraju (jeszcze tylko w r. 1886 na krótko odwiedził Monachium). Mieszkał zrazu w Warszawie, malując widoki Łazienek i kościołów, a także wnętrza; zawsze ruchliwy, jeździł po Mazowszu, Kielecczyźnie i Krakowskiem, w r. 1883 przebywał na Wołyniu. Ale jego obrazy nie znajdowały w kraju większego uznania. M. nie otrzymał też posady dekoratora teatralnego, o którą się ubiegał. Rozczarowany i zawiedziony, popadał w nędzę i w depresję, powoli wyprzedawał się. Przyjął posadę nauczyciela rysunków i kaligrafii najpierw w Warszawie, po r. 1885 w Kole (pozostawał tu jeszcze w r. 1890), ale porzucił te zajęcia. Bez powodzenia próbował malować obrazy ołtarzowe (np. Niepokalane Poczęcie dla kościoła Bernardynów w Piotrkowie). Odsunął się od ludzi, dziwaczał. Jeszcze w r. 1894 był w Warszawie, następnie wrócił na rodzinną Kielecczyznę. W r. 1896 mieszkał w Niekłaniu w pow. koneckim, latem 1898 osiadł na stałe w Szydłowcu, uzyskawszy od burmistrza opiekę i bezpłatne pomieszczenie w ratuszu. Już mu zdrowie nie dopisywało, silne bóle reumatyczne uniemożliwiały poruszanie się. W nędzy i całkowitym opuszczeniu malował jednak nieustannie. Zmarł z wycieńczenia głodowego 5 III 1900 w Szydłowcu; pochowany został na miejscowym cmentarzu. Rodziny nie założył.

Komisarz sądowy spisał pozostałe w jego zaimprowizowanej pracowni olejne krajobrazy: 25 dużego formatu, 144 średniego, 461 małego, ponadto pojedyncze, malowane na desce i kartonie, nie licząc wielkiej ilości rysunków. Z tej olbrzymiej spuścizny tylko niewielka część trafiła do muzeów: Narodowego w Warszawie (13 obrazów olejnych, 32 akwarele i rysunki oraz 41-kartkowy szkicownik), Narodowego w Krakowie (parę obrazów, 16 rysunków), Narodowego w Poznaniu (dwa pejzaże olejne, m. in. krajobraz z barką na kanale, malowany jakoby we Francji, i jedna akwarela), Pomorza Zachodniego w Szczecinie (m. in. olej Na pastwisku, 1876, 28 akwarel i rysunków), Świętokrzyskiego w Kielcach (m. in. duży olejny Pejzaż z kościołem, 1870), Okręgowego w Białymstoku, Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, Biblioteki Ossolińskich we Wrocławiu i in. Znaczna liczba obrazów i rysunków M-ego pozostaje w rękach prywatnych w kraju, w małym stopniu ujawniona.

Na tle sztuki polskiej M. wyróżnia się wielkim i samodzielnym talentem, nie w pełni docenionym. Mając aspiracje wyłącznie malarskie, a nie tematyczne, nie mógł liczyć u nas w XIX w. na uznanie. Zarzucano mu też «niestaranne wykończenie», tj. szkicową technikę olejną, stosowaną nieraz w późniejszych, niewielkich obrazach. Przyjmując wąską gamę barwną, najczęściej soczystych, ciężkich zieleni, stapiał w jednolitym tonie całą płaszczyznę obrazu, przeprowadzając swe problemy barwy i światła bez względu na to, co malował. Jego wrażliwe, całościowo ujęte, «barbizońskie» pejzaże mają u nas analogie w twórczości J. Szermentowskiego i Z. Sidorowicza, ale bodaj M. przewyższa obu dojrzałością malarską. W obrazach przedstawiających jeźdźców, uważanych za powstańców lub z lekka stylizowanych na w. XVIII (np. Kawaleria powstańcza, 1877, własność prywatna, czy Patrol powstańczy, 1883, Muz. Narod. w W.), zbliżał się M. do malarstwa M. Gierymskiego. W drobnych akwarelach czy gwaszach (Aleja parkowa, 1886, Muz. Narod. w W.) odważnie potrafił prześwietlić intensywną zieleń drzew różowym światłem, jak to czynili impresjoniści. Jego szkice rysunkowe «zadziwiają delikatną, wyczutą kreską oraz swą nowoczesną, a nawet prekursorską nutą» (Dobrowolski), zawierają «prawie vangoghowskie akcenty», a bywają też «przerafinowane niemal w duchu Art Nouveau» (Sienkiewicz).

Portret rysunkowy M-ego (z r. 1893) w Tow. Przyj. Sztuk Pięknych w Kr., reprod. w: Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Fot. w grupie kolegów i profesorów, 1860, w: Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie LXXV, W. 1936 s. 9; – Grajewski, Bibliografia ilustracyj; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Thieme-Becker, Lexikon d. Künstler; Album reprodukcji obrazów z wystawy 100 lat malarstwa polskiego, W. 1919; Boetticher F., v., Malerwerke des 19. Jahrh., Dresden 1895; Blumówna H., Motyw rodzajowy w polskim rysunku XIX w., W. 1957; taż, Warsztat malarza realisty. Krajobraz, W. 1954; [Husarski W.], Stopięćdziesiąt lat malarstwa polskiego w szkicach. Katalog, W. 1918; Katalog galerii malarstwa polskiego Muzeum w Białymstoku, Białystok 1963; Katalog wystawy polskiego malarstwa historycznego i batalistycznego, Kr. 1954; Katalog wystawy retrospektywnej Życie polskie w malarstwie, W. 1934; Katalog zur 1. internationalen Kunstausstellung im königl. Glaspalaste zu München, München 1869; Klein F., Katalog wystawy Sto lat malarstwa polskiego, Kr. 1929; Malarstwo polskie od XVI do początku XX w. Katalog (Muz. Narod. w W. Galeria Sztuki Pol.), W. 1962; [Piątkowski H.], Katalog zbiorów Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, W. 1925; Polnische Künstler Münchener Schule von 1863 bis 1915, München 1935; Sztuka warszawska od średniowiecza do połowy XX w. Katalog wystawy jubileuszowej, (Muz. Narod. w W.), W. 1962; Wiercińska J., Katalog prac wystawionych w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie w l. 1860–1914, Wr. 1969; Wystawa malarstwa polskiego XIX w. ze zbiorów Tadeusza Litawińskiego, Kr. 1957; Wystawa I 40-lecia TZSP 1861–1900, W. 1939; Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, IV: Powiat piotrkowski, W. 1950; Zanoziński J., Realizm mieszczański II poł. XIX w., W. 1954; – Dobrowolski T., Nowoczesne malarstwo polskie, Wr. 1957 I; Jakimowicz I., Ryszkiewicz A., Szkoła Sztuk Pięknych w Warszawie 1844–1866, „Roczn. Warsz.” T. 4: 1963; Najdowa J., Ze studiów nad twórczością A. W. Maleckiego, „Mater. Zachodnio-Pomor.” T. 10: 1964 389–405; Płażewska M., Warszawski salon Aleksandra Krywulta, „Roczn. Muz. Narod. w W.” T. 10: 1966; Sienkiewicz J., Derwojed J., Rysunek polski, W. 1970; Solski T., Zembatówna M., A. Grabowskiego „Rękorysy Polaków”, „Ze Skarbca Kultury” 1953 z. 1 s. 152; Wielkopolskie miasto Koło, jego przeszłość i pamiątki, Piotrków 1913 s. 161; Wiśniewski J., Dekanat radomski, Radom 1911 s. 315; tenże, Monografia dekanatu koneckiego, Radom 1913 s. 189; – Gomulicki W., Warszawa wczorajsza, Oprac. J. W. Gomulicki, W. 1961; Kozakiewicz S., Ryszkiewicz A., Warszawska „cyganeria” malarska, Wr. 1955; Prus B., Kroniki, XVI, W. 1966; – „Ruch”. Kalendarz Encyklopedyczny na r. 1887, W. 1886 s. 209; – B. Jag.: rkp. 6690/III, 7831/IV; B. Ossol.: rkp. 7475/I, 12038/III; B. PAN w Kr.: rkp. 2158; – Informacje Janiny Zielińskiej (W.).

Andrzej Ryszkiewicz