INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Zbigniew Sawan (właśc. Nowakowski)      Zbigniew Sawan, wizerunek na podstawie fotografii z 1936 roku, wykonanej przez zakład "Photo-Dorys" (TŚ).

Zbigniew Sawan (właśc. Nowakowski)  

 
 
Biogram został opublikowany w 1994 r. w XXXV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Sawan Zbigniew (Zbyszko), właściwie Nowakowski Zbigniew (1904–1984), aktor teatralny i filmowy, reżyser, dyrektor i kierownik artystyczny teatrów. Ur. 14 IV w Woskresieniewce, w gub. kurskiej, był synem Feliksa, chemika cukrownika, i Janiny z Molskich.

Uczęszczał w Kijowie od r. 1914 do II gimnazjum rosyjskiego, a następnie od r. 1917 do gimnazjum polskiego. Działał w tajnym, a od r. 1917 w jawnym, polskim skautingu, kierowanym przez Stanisława Sedlaczka. Statystował (mając 12 lat) w kijowskim teatrze «Ogniwo» Stanisławy Wysockiej.

Po wydarzeniach rewolucyjnych 1917/18 r. rodzina Nowakowskich przeniosła się z Kijowa do Warszawy, gdzie S. kontynuował naukę w Gimnazjum Władysława Giżyckiego. W czasie wojny polsko-sowieckiej 1920 r. zgłosił się jako młodociany ochotnik (okazując metrykę starszego brata) do 1. P. Szwoleżerów im. J. Piłsudskiego i wziął udział w walkach pod Warszawą w sierpniu 1920.

W l. 1923–6 studiował na Oddziale Dramatycznym Państwowego Konserwatorium Muzycznego w Warszawie pod kierunkiem Aleksandra Zelwerowicza. W sezonie 1926/7 został zaangażowany do Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie. Przyjął wówczas pseud. Zbigniew Sawan i używał go do końca życia na scenie i w filmie; w l. trzydziestych występował też jako Zbyszko Sawan. Jego debiutanckie role, m.in. w „Księciu Niezłomnym” Calderona – Juliusza Słowackiego, w „Akropolis” Stanisława Wyspiańskiego i „Cyrano de Bergerac” E. Rostanda, przyniosły mu uznanie krytyki i publiczności. Szerszą popularność zyskał jednak S-owi film. Zadebiutował na ekranie w r. 1928 w polsko-austriackim filmie „Huragan” w reżyserii Józefa Lejtesa z główną rolą Tadeusza Ordy – jako emisariusza i powstańca 1863 r. «Sawana ponosił wigor ponad konieczną miarę romantycznego zapaleńca, ale czynił to z wdziękiem…» – pisał jeden z krytyków. Z czasem nabył doświadczenia aktorskiego, a znakomite warunki fizyczne i ów wdzięk zdobyły mu sympatię widzów i pozycję czołowego amanta polskiego ekranu, szczególnie w l. 1928–32. Największą popularność zyskał w roli Cezarego Baryki w „Przedwiośniu” (1928) wg Stefana Żeromskiego, w reżyserii Henryka Szaro. Grał także m.in. w „Dzikusce” (1928) wg Ireny Zarzyckiej w reżyserii H. Szaro, w „Policmajstrze Tagiejewie” wg Gabrieli Zapolskiej (1929) i w „Sercu na ulicy” (1931) w reżyserii Juliusza Gardana, „Pod banderą miłości” (1929) i „Uwiedzionej” (1931) – w reżyserii Michała Waszyńskiego, a także w brawurowej roli cyrkowca w „Pałacu na kółkach” (1932) w reżyserii Ryszarda Ordyńskiego. W l. 1929–31, wraz z Marią Malicką i Aleksandrem Węgierką, często występował gościnnie na scenach prowincjonalnych, m.in. w Częstochowie, Bydgoszczy, Dąbrowie Górniczej, Gdańsku, Płocku, Kaliszu, Kielcach i Przemyślu. W r. 1931 rozpoczął występy w Warszawie, prezentując również swoje umiejętności estradowe, m.in. w teatrzyku «Morskie Oko», w specjalnie przygotowanym programie pt. „Hallo, Malicka i Sawan”. Zaangażowany przez Stefana Jaracza do Teatru Ateneum grał m.in. w „Europie” Jerzego Brauna i w repertuarze fredrowskim. W l. n. występował w stołecznych teatrach: Narodowym, Letnim, Małym i Nowym. Celował w rolach kostiumowych, jak np. Saint Justa w „Śmierci Dantona” G. Büchnera, Botwella w „Marii Stuart” Słowackiego, Mortimera w „Marii Stuart” F. Schillera, Chama w „Noem” A. Obeya.

W r. 1932 S. rozpoczął studia na Wydz. Sztuki Reżyserskiej w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej (PIST), kierowanym przez Leona Schillera w Warszawie. Już w czasie tych studiów gościnnie reżyserował w Teatrze Miejskim w Łodzi (sezon 1933), w poznańskich teatrach – Polskim i Nowym (sezon 1934/35), współpracował również z Teatrem im. J. Słowackiego w Krakowie (1935). W l. 1935–9 był kierownikiem artystycznym teatru założonego w r. 1935 przez swoją żonę Marię Malicką w Warszawie. Reżyserski dyplom PIST-u zrealizował właśnie na scenie teatru Malickiej, wystawiając „Marię Stuart” Słowackiego (1937). W ostatnim sezonie przed wybuchem drugiej wojny światowej reżyserował i grał gościnnie w teatrze w Bydgoszczy oraz w Teatrze na Pohulance w Wilnie. Po kilku latach przerwy powrócił również na plan filmowy, występując w „Ostatniej brygadzie” (1938) w reżyserii M. Waszyńskiego oraz w nowej dla swego emploi roli ekranowego bohatera-społecznika w „Czarnych diamentach” wg Gustawa Morcinka, w reżyserii Jerzego Gabryelskiego (wskutek wybuchu wojny film nie wszedł na ekrany).

We wrześniu 1939 r. S., mając kategorię C, nie został zmobilizowany do wojska. Od początków okupacji pracował jako kelner w Kawiarni Artystów Filmowych przy ul. Złotej w Warszawie. Po zorganizowaniu w tymże lokalu kabaretu «Na Antresoli» został jego kierownikiem literackim, reżyserem i jednym z aktorów. W r. 1941 wstąpił do Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). Prowadził z polecenia Dep. Kultury Delegatury Rządu RP rejestrację pomieszczeń (po zniszczeniach budynków teatralnych we wrześniu 1939), które w okresie planowanego powstania powszechnego i po wyzwoleniu mogły być adaptowane na sale teatralne. W związku z wykonaniem wyroku śmierci tajnego trybunału ZWZ na aktorze Igo Symie za kolaborację z gestapo i inwigilowanie środowiska aktorskiego, S. został aresztowany 15 III 1941 wraz z grupą znanych ludzi teatru i filmu. Przesłuchiwany przez trzy doby w siedzibie gestapo w Al. Szucha, od 17 III do 5 IV 1941 więziony na Pawiaku, dn. 6 IV 1941 został osadzony, wraz z L. Schillerem, S. Jaraczem, Tadeuszem Kańskim i Bronisławem Dardzińskim, w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu. Uczestniczył tam jako recytator w «Teatrze Jaracza», nielegalnych występach zespołów artystycznych, odwiedzających wszystkie bloki polskie. Zwolniony został jako ostatni z tej grupy, w stanie skrajnego wyczerpania. Latem 1943, wbrew zaleceniom Tajnej Rady Teatralnej, S. grał w jawnym, koncesjonowanym przez okupanta, teatrzyku «Nowości». Od stycznia do lipca 1944 występował i reżyserował w Teatrze Miniatury, założonym w kawiarni «Ziemiańska» w Warszawie. Podczas powstania warszawskiego S. przebywał w podwarszawskich Chyliczkach. W czasie działań powstańczych zginął jego ojciec, spłonęła również część cennego zbioru teatraliów, które S. kolekcjonował od początków swej kariery aktorskiej.

Po wyzwoleniu komisja weryfikacyjna Związku Artystów Scen Polskich (ZASP) postawiła S-owi zarzut grania w teatrach jawnych w czasie okupacji; biorąc jako okoliczności łagodzące jego działalność konspiracyjną i pobyt w Oświęcimiu, udzieliła mu tylko nagany i czasowo ograniczyła go (do r. 1948) w prawach członka ZASP. S. kontynuował pracę aktorską w teatrze i – rzadziej – w filmie. Przede wszystkim jednak czynny był jako reżyser, dyrektor i kierownik artystyczny teatrów dramatycznych, muzycznych i scen estradowych. Rozpoczął od teatrzyku „Różowy Balonik” w Piasecznie, w l. 1945–8 występował i reżyserował w stołecznych Miejskich Teatrach Dramatycznych. W l. 1948–50 współorganizował życie teatralne na Ziemiach Odzyskanych, kierując m.in. Teatrem Objazdowym Ziem Zachodnich i Teatrem Dramatycznym w Szczecinie (1948); z jego inicjatywy powstał na początku 1950 r. szczeciński Teatr Współczesny. Po powrocie do Warszawy pracował jako aktor, reżyser i kierownik artystyczny w Teatrze Nowej Warszawy, Ludowym Teatrze Muzycznym, w teatrach: Powszechnym, Klasycznym, Domu Wojska Polskiego, Rozmaitości (sezon 1957/8), Ateneum (1959). Współpracował również z Operą Warszawską (m.in. reżyseria „Traviaty” G. Verdiego, 1962), zorganizował na polecenie Min. Kultury i Sztuki scenę operetkową przy Operze Śląskiej w Bytomiu, w l. 1954–6 był głównym reżyserem Operetki Warszawskiej. W l. 1959–61 był dyrektorem i reżyserem Teatru im. A. Węgierki w Białymstoku. Najdłużej związał się z Teatrem Klasycznym w Warszawie, gdzie występował i reżyserował w l. 1963–70.

Już po przejściu na emeryturę S. grał gościnnie w warszawskim Teatrze Popularnym – na Scenie Faktu, występując m.in. w widowiskach dokumentalnych Krzysztofa Kąkolewskiego, „Co u pana słychać?” (1979 – pamiętna rola generała SS H. Reinefartha) oraz Hanny Krall – „Zdążyć przed Panem Bogiem” (1980). Reżyserował głównie sztuki z repertuaru klasycznego, m.in. „Poskromienie złośnicy” W. Szekspira, „Szelmostwa Skapena” Moliera, „Zielony Gil” T. de Moliny, „Sługa dwóch panów” C. Goldoniego, a także G. B. Shawa „Androkles i lew” oraz „Żołnierz i bohater”. Również jako aktor największe uznanie zdobywał w rolach kostiumowych, w sztukach Szekspira, P. A. Beaumarchais’go, W. Bogusławskiego, a także w klasycznym repertuarze komediowym (Molier, Goldoni, Fredro). W l. 1961–84 grał w filmach, m.in. „Odwiedziny prezydenta” (1961) wg Jerzego Zawieyskiego, w reżyserii Jana Batorego, w „Popiołach” (1965) wg Żeromskiego, w reżyserii Andrzeja Wajdy, w „Katastrofie” (1966) Sylwestra Chęcińskiego, „Akcji pod Arsenałem” (1978) Jana Łomnickiego. Nie odzyskał jednak na ekranie swej przedwojennej popularności, jaką cieszył się w l. 1928–39. Na kilka dni przed śmiercią brał udział w zdjęciach do filmu Jacka Bromskiego „Ceremonia pogrzebowa”.

S. zmarł 4 VI 1984 w Warszawie, pochowany został w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

W l. 1929 (13 IX) – 1939 S. był żonaty z aktorką Marią Malicką, w l. 1940–58 z aktorką Lidią Wysocką, a od r. 1958 z Krystyną Wróblewską. Z pierwszego małżeństwa pozostawił córkę Małgorzatę (ur. 1939), z drugiego – syna Piotra (ur. 1942), z trzeciego syna Macieja (ur. 1959), architekta.

Jedna z sióstr S-a, Jadwiga (Jaga) Boryta-Nowakowska (ur. 1908) była do r. 1939 aktorką filmową i teatralną.

 

Almanach Sceny Polskiej. W. 1983/4 XXV, W. 1987; Filmlexicon degli Autori e delle Opere, Roma 1964 VI; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?, Suplement; – Historia filmu polskiego, Pod red. J. Toeplitza, W. 1966–85 I, II, IV, V; Malicka M., Po tylu latach wszystko wraca, „Teatr” 1986 nr 3; Marczak-Oborski S., Teatr czasu wojny 1939–1945, W. 1987; Oswaldo O., Mówiło się: amant, „Panorama Północy” 1978 nr 53 (fot.); Targosz F., Leon Schiller w Oświęcimiu, w: Ostatni romantyk sceny polskiej, Kr. 1990; Trepiński A., Zbiory warszawskie. Zbigniew Sawan, „Stolica” 1969 nr 48; Wachowicz B., Sylwetki aktorów – Zbyszko Sawan, „Ekran” 1959 nr 38 (fot.); Wilski Z., Polskie szkolnictwo teatralne 1811–1944, Wr. 1978; Wysiński A., Teatry jawne w Generalnym Gubernatorstwie, „Pam. Teatr.” 1963 z. 1–4; – Żeleński T., Pisma, W. 1965–92 XXIII–XXIX; – „Film” 1984 nr 27 (fot.); „Teatr” 1984 nr 8; „Życie Warszawy” 1984 nr 135; – Filmoteka Narod. w W: Filmy fabularne z udziałem aktorskim S-a z l. 1928–78, plakaty, fotosy, programy kinowe; IS PAN, Pracownia Dokumentacji Teatru: Afisze, zdjęcia teatralne i prywatne; Muz. Teatr. w W.: Zdjęcia z ról teatralnych, plakaty; – Relacje Jadwigi (Jagi) Boryta-Nowakowskiej i Krystyny Nowakowskiej z W.

Stanisław Ozimek

 
 

Powiązane zdjęcia

   

Powiązane ciekawostki

 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

Związek Walki Zbrojnej, wojna z bolszewikami 1919-1920, kampania wrześniowa 1939, Konserwatorium Muzyczne w Warszawie, Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej w Warszawie, Teatr Powszechny w Warszawie, Teatr Narodowy w Warszawie, Związek Artystów Scen Polskich, kariera aktorska, Teatr na Pohulance w Wilnie, Teatr Mały w Warszawie, Teatr Miejski w Łodzi, występy na scenach prowincjonalnych, więzienie na Pawiaku, Teatr Polski w Poznaniu, Opera Warszawska, Opera Śląska w Bytomiu, ruch skautowski, konspiracja w czasie II wojny światowej, Teatr Rozmaitości w Warszawie, gimnazjum w Kijowie, serial "Stawka większa niż życie", bitwa warszawska 1920, NIEPODLEGŁA scena, obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau, NIEPODLEGŁA kinematografia, reżyseria teatralna, film "Popioły", udział w ponad 30 filmach, Operetka Warszawska, Teatr Klasyczny w Warszawie, film "Epilog norymberski", film "Aria dla atlety", serial "Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy", serial "Wielka miłość Balzaka", film "Klejnot wolnego sumienia", film "Żołnierze wolności", film "Akcja pod Arsenałem", Teatr Nowy w Warszawie, serial "Dom", występy w jawnych teatrach GG, kabaret "Morskie Oko", film "Policmajster Tagiejew", występy na scenach krajowych, film "Umarłem, aby żyć", teatr Ateneum w Warszawie, film "Katastrofa", serial "Rodzina Połanieckich", film "Hydrozagadka", ojciec - chemik, Teatr Letni w Warszawie, film "Ostatnia brygada", Miejskie Teatry Dramatyczne w Warszawie, film "Janosik", film "Honor dziecka", film "Ceremonia pogrzebowa", Teatr Polski w Szczecinie, film "Sygnały MMXX", film "Odwiedziny prezydenta", film "Przedwiośnie" (1928), Teatr Nowy w Poznaniu, Teatr Rozmaitości w Krakowie, film "Dzikuska", film "Pod banderą miłości", film "Zagrożenie", film "Drzwi w murze", film "Uwiedziona", Teatr Nowej Warszawy, Teatr Dramatyczny w Szczecinie, film "Tajemnica lekarza", film "Pałac na kółkach" (1932), film "Serce na ulicy", Teatr Współczesny w Szczecinie, Teatr Domu Wojska Polskiego w Warszawie, teatr Dramatyczny w Białymstoku, film "Huragan", film "Czarne diamenty", teatrzyk Na Antresoli w Warszawie, Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego (1.), areszt niemiecki (Gestapo), gimnazjum w Warszawie XX w., aktorstwo filmowe (zmarli w XX w.), aktorstwo telewizyjne, Teatr Malickiej w Warszawie, okupacja niemiecka 1939-45, Cmentarz Powązkowski w Warszawie - zm. 1976-2000, życie kulturalne w obozach, uczniowie Aleksandra Zelwerowicza, kierownictwo artystyczne teatru, aktorstwo teatralne (zmarli w XX w.), gimnazjum polskie w Kijowie, Teatr im. J. Słowackiego w Krakowie, nagana za występy na jawnych scenach podczas okupacji, praca kelnera podczas okupacji, Oddział Dramatyczny Konserwatorium Muzycznego w Warszawie, ochotnicza służba w WP w wojnie z bolszewikami, przyjazd do odradzającej się Polski, Teatr Miniatura w Warszawie, teatrzyk "Nowości" (pod okupacją), Teatr Popularny w Warszawie, żona - aktorka, dzieci - 3, w tym 2 synów (osób zm. od 1901), małżeństwa - 2 (osób zm. 1976-2000), siostra - aktorka, syn - architekt
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Chmura tagów

Postaci powiązane

 

Maria Malicka

1900-05-09 - 1992-09-30 aktorka filmowa
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Józef Feliks Gawlina

1892-11-18 - 1964-09-21
generał dywizji WP
 

Adam Pawlikowski

1925-11-21 - 1976-01-17
aktor filmowy
 
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Adam Krężel

1871-11-29 - 1945-12-03
działacz ruchu ludowego
 

Stefan Ossowiecki

1877-08-22 - 1944-08-05
inżynier technolog
 

Jan Czubek

1849-05-12 - 1932-07-14
tłumacz
 

Józef Lutak

1909-02-09 - 1944-08-20
nauczyciel
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.